EEN SCHITTERENDE CARIBISCHE ROMAN UIT MISSISSIPPI
Jesmyn Ward: Sing, Unburied, Sing
Door Walter Palm
(Deze recensie is eerder gepubliceerd in het Antilliaans dagblad van 20 oktober 2018).
Nobelprijswinnaar Gabriel García Márquez(1927-2014) had een brede opvatting van de Caribische literatuur. Voor hem was de gehele literatuur die rond de Caribische Zee is geschreven, Caribische literatuur. Dus inclusief de Caribische kust van Zuid-, Midden- en Noord-Amerika. Het is een verregaande uitspraak. Ook zijn werk moet dan immers gerekend worden tot de Caribische en niet de Latijns-Amerikaanse literatuur.
Aan deze uitspraak van Gabriel García Márquez moest ik denken bij het lezen van Sing, Unburied, Sing van Jesmyn Ward. De auteur is afkomstig van de Caribische kust van Noord-Amerika. Zij is in 1977 geboren in DeLisle (Mississippi). Zij behaalde in 2000 haar Master of Arts aan de Stanford University. Vlak daarna werd haar jongere broer doodgereden door een dronken vrachtwagenchauffeur. Naar aanleiding van deze gebeurtenis besloot zij om schrijfster te worden. Zij debuteerde in 2008 met de roman Where the Line bleeds. Haar volgende roman Salvage the Bones die de orkaan Katrina als onderwerp had, werd in 2011 bekroond met de National Book Award for fiction. Deze eer viel ook te beurt aan de in 2017 verschenen Sing, Unburied, Sing die onlangs in het Nederlands is vertaald en als titel meekreeg Het lied van de geesten.
Sing, Unburied, Sing speelt zich af in het fictieve Bois Sauvage, in de delta van de Mississippi aan de kust van de Golf van Mexico. De zwarte hoofdpersoon Leonie leeft armoedig in haar ouderlijk huis met haar vader Pop en haar moeder Philomène die terminaal ziek is. Leonie heeft twee kinderen met de witte Michael: de dertienjarige Jojo en de driejarige Michaela, koosnaam Kayla. Leonie behaalde op school goede resultaten behaalde, maar toen ze als zeventienjarige zwanger werd van Michael verliet ze de schoolbanken. Sindsdien werkt zij als serveerster in een cafetaria. Net als in het echte leven van Jesmyn Ward, heeft ook Leonie een broer verloren.
GEESTEN
Jesmyn Ward komt uit de Caribische kust van Noord-Amerika en dat is te merken in Sing, Unburied, Sing want deze roman bevat veel Caribische trekken. Ik noem in dit verband de magisch realistisch inslag en de door het slavernijverleden beladen rassenrelaties. Dezelfde elementen die zo prominent naar voren komen in Mijn zuster de negerin (1935) van Cola Debrot (1902-1981).
Het magisch realisme komt tot uitdrukking in de twee geesten die een belangrijke rol spelen in dit boek. De twee geesten zijn Given, de doodgeschoten broer van Leonie, en Richie die bij een uitbraakpoging uit de gevangenis Parchmanis vermoord. Ze zijn weliswaar begraven, maar ze zijn ‘unburied’. Ze dwalen nog steeds rond.
En natuurlijk drukt het slavernijverleden een stevige stempel in dit boek dat zich afspeelt in het Zuiden van de Verenigde Staten waar tot slaaf gemaakte mensen werkten op katoenplantages en een onmenselijke behandeling ondergingen. Slavernij is officieel afgeschaft maar het slavernijverleden heeft nog steeds een negatieve weerslag op de rassenrelaties. Ook het slavernijverleden is ‘unburied’. Nobelprijswinnaar William Faulkner (1897-1962) die net als Jesmyn Ward geboren is in Mississippi, schreef in Requiem for a Nun (1951) niet voor niets ‘The past is not dead! Actually, it’s not even past’.
Given is doodgeschoten door een neef van Michael die het niet kon verkroppen dat hij als witte man een weddenschap met hem had verloren. Dat stond op gespannen voet met zijn superioriteitscomplex. Als de drugsverslaafde Leonie cocaïne snuift verschijnt Given. Bloedverwantschap en bloed vergieten bestaan naast elkaar in dit boek.
De stroeve rassenrelaties komen ook tot uitdrukking in de bijzonder gespannen relatie tussen Leonie en haar witte schoonouders. Met haar schoonmoeder Maggie had ze bij het begin van het boek slechts driemaal telefonisch contact gehad, namelijk toen ze verkering kreeg met Michael, daarna toen Jojo geboren werd en de derde keer met de geboorte van Michaela. Als Leonie belt en haar schoonvader Big Joseph neemt op, dan gooit hij de telefoon op de haak als hij hoort dat zij het is.
Sing, Unburied, Sing schetst geen inktzwart beeld van de rassenrelaties. Er is ruimte voor nuancering. Het is geen zwart-wit verhaal. Want Given is inderdaad om racistische redenen doodgeschoten en racisme speelt ook een dominante rol in de afwijzende houding van Big Joseph tegenover zijn schoondochter. Maar daar staat tegenover dat Leonie een witte echtgenoot heeft en ook haar hartsvriendin Misty is wit. De tijden zijn langzaam aan het veranderen. The times they are a’changing (1964) zou de Nobelprijswinnaar Bob Dylan krassen met zijn eksterstem. ‘This ain’t the old days’ brieste Michael’s oom tegen zijn zoon nadat hij Given heeft doodgeschoten.
UITZICHTLOZE ARMOEDE
De uitzichtloze armoede in het diepe Zuiden van de Verenigde Staten, zoals indringend beschreven in Deep South (2015) van Paul Theroux, leidt tot criminaliteit waarvan een belangrijk deel drugsgerelateerd is. De Mississippi State Penitentiary beter bekend als de Parchman Farm, of nog korter Parchman, speelt daarom een belangrijke rol in dit boek. Parchman Farm is bezongen door John Mayall & The Bluesbreakers op het album Blues Breakers with Eric Clapton (1966).
Parchman is een mix van werkkamp, plantage en strafkolonie. Gevangenen planten en oogsten onder de brandende genadeloze zon. De dood ligt daar steeds op de loer. Het is ‘a place for the dead’ omringd door drie kerkhoven.
Pop en Michael hebben beide gevangen gezeten in deze gevangenis. Michael werkte als lasser bij het olieplatform Deepwater Horizon. Na de ontploffing op 20 april 2010 bij dit olieplatform wat elf mensenlevens kostte en een gigantische milieuramp veroorzaakte, was hij werkloos geworden. Hij kreeg nachtmerries want al die elf mensen die omgekomen waren bij dat ongeluk had hij gekend. Werkloos en zonder uitzicht op werk ging Michael de drugshandel in. Hij werd betrapt en veroordeeld tot drie jaar gevangenschap in Parchman.
Als Leonie een telefoontje van Michael krijgt dat hij twee dagen later vrijkomt, besluit ze om naar Parchman te rijden om hem te verwelkomen met hun twee kinderen Jojo en Michaela. Op aanraden van haar moeder neemt zij ook Misty mee, want ook Misty’s echtgenoot, een zekere Bishop, zit daar zijn tijd uit.
GRIS-GRIS
De helse autorit naar Parchman en terug is de kern van het boek. In die zin is Sing, Unburied, Sing een klassieke road novel en heeft het daarom wat weg van de klassieker As I lay dying (1930) van William Faulkner over een arme familie die een odyssee onderneemt naar Jefferson (Mississippi) om Addie Bundren conform haar wens daar te begraven.
De vertellers in Sing, Unburied, Sing zijn afwisselend Jojo, Leonie en een zekere Ritchie, de tweede geest in het verhaal, naast Given.
Het is een vreselijke autorit want Kayla die onophoudelijk moet overgeven, drijft haar moeder tot wanhoop. En Jojo die steeds honger heeft wordt tot overmaat van ramp vanaf Parchman ook steeds ondervraagd door Ritchie.
Het scheelde niet veel of ze waren er met z’n allen gloeiend bij toen ze terugreden van Parchman en ze aangehouden werden voor een politiecontrole. Want Leonie had drugs bij zich die zij op het laatste moment inslikte. Bij thuiskomst suggereerde Pop dat de gris-gris zak die hij Jojo had meegegeven ter protectie, hen beschermd heeft tegen de politie. Voodoo dus.
MAMAN BRIGITTE
Opnieuw voodoo als zij thuis komen want Philomène vraagt aan Leonie om te bevorderen dat Maman Brigitte, de moeder van de dood, bezit van haar neemt. Daartoe moet Leonie op het kerkhof stenen bijeenrapen om naast haar sterfbed te stapelen met ook katoen.
Het boek heeft een open einde en het laat de lezer met veel vragen achter. Zoals hoe het verder gaat met Pop? Blijft hij nog steeds de rots in de branding nu zijn vrouw is overleden? Komt hij dat gevoelig verlies te boven? En hoe gaat het verder met Jojo? Weet hij zijn weg te vinden in het racistische en armoedige Zuiden? En Leonie dan? Gaat zij ten onder aan haar drugsverslaving of weet ze toch bijtijds af te kicken? En hoe gaat het verder met de rassenrelaties? Gaat dat de goede kant op of vindt er een terugval plaats met de opkomst van Alt Right? Hoe gaat het verder met Bois Sauvage? Blijft het een zompig moeras van armoede en criminaliteit? Of weet het zich te ontworstelen aan deze kwalen?
Sing, Unburied, Sing is uitstekend geschreven. Het heeft niet voor niets in 2017 de prestigieuze National Book Award gewonnen in de Verenigde Staten. De perspectiefwisselingen zorgen dat gebeurtenissen steeds in een ander licht komen te staan. Fascinerend is om te zien dat er vanuit Curaçaos perspectief zoveel aanknopingspunten zijn. Voodoo klinkt me niet vreemd in de oren. Toen ik les gaf aan het Peter Stuyvesant College (tegenwoordig Kolegio Alejandro Paula) vond ik op mijn bureau in mijn klaslokaal, een sterk op mij lijkende voodoopop doorboord met naalden. Ook heb ik vaker gehoord dat doden die op een onnatuurlijke manier om het leven zijn gekomen geen zielenrust hebben en op aarde blijven ronddwalen. Net zoals Richie en Given in deze roman. Ook komt het mij zeer bekend voor dat stervenden op hun sterfbed worden opgehaald door hun overleden familieleden. Net zoals Philomène dus in deze roman. Genoeg herkenningspunten dus vanuit Curaçaose optiek. Jesmyn Ward heeft een schitterende Caribische roman geschreven.