DE CARIBISCHE WORTELS VAN HET IMPRESSIONISME.
EEN OP FEITEN GEBASEERDE ROMAN OVER CAMILLE PISSARRO EN ZIJN MOEDER
(Dit artikel is gepubliceerd in het “Antilliaans Dagblad” van 19 maart 2016)
Het Caribisch gebied is rijk aan wereldberoemde kunstenaars, zoals Bob Marley, Rihanna, V.S. Naipaul, Derek Walcott en Gabriel García Márquez. Camille Pissarro hoort ook in dit rijtje thuis. Deze kunstschilder is in 1830 op St. Thomas geboren en wordt beschouwd als een van de grondleggers van het impressionisme. Je kunt dus zeggen dat de wieg van het impressionisme ook in het Caribisch gebied heeft gestaan. Pissarro was een spin in het web in de Parijse schilderswereld: hij was de leraar van Vincent van Gogh, de mentor van Cézanne, was bevriend met Manet en werd bewonderd door Gauguin.
De levensgeschiedenis van Pissarro en zijn moeder, inspireerden de Amerikaanse bestseller auteur Alice Hoffman om “The Marriage of Opposites” te schrijven dat gebaseerd is op historische feiten. De jaartallen, de namen en de gebeurtenissen van Camille Pissarro en zijn ouders zijn facts, maar de karakters zijn verzonnen, fiction dus.
Pissarro’s moeder
Pissarro’s moeder, Rachel Manzana Pomié, is in 1795 geboren op het Caribische eiland St. Thomas dat indertijd deel uitmaakte van Denemarken. Zij is de dochter van Moises Monsanto Pomié, de eigenaar van de grootste zaak op het eiland. De Pomié’s zijn Sefardische joden. Toen zij vanwege de Inquisitie uit Spanje moesten vluchten, zijn zij via Portugal, Frankrijk, Saint Domingue (Haïti) uiteindelijk terecht gekomen in St. Thomas. In de tuin van de familie stond altijd een appelboom om hen te herinneren aan hun appelgaarde in La Douce France. De vruchten van deze appelboom waren in de tropen overigens bitter. Ook Manzana, de tweede naam van Rachel, verwijst naar appels.
Rachel is een opstandige dochter die lak heeft aan regels en wetten, en die daarom een buitengewoon slechte relatie heeft met haar moeder. Het liefst trekt zij op met Jestine, de dochter van haar yaya Adelle. Sterker nog Jestine is haar boezemvriendin.
Als haar vader haar vraagt om een verstandshuwelijk aan te gaan met de oudere Isaac Petit, omdat de zaken niet goed gaan, stemt zij ermee in. Jestine en Rachel raken vrijwel tegelijkertijd zwanger. Rachel van haar man Isaac en Jestine van Aaron Rodrigues, de buitenechtelijke kleinzoon van de boezemvriendin van Rachel’s moeder die om schandalen te voorkomen door Rachel’s moeder is geadopteerd. Aaron wordt meteen weggestuurd naar Parijs als blijkt dat hij Jestine zwanger heeft gemaakt.
Als Isaac Petit komt te overlijden in 1824, erft Rachel, volgens de toenmalige gebruiken van de joodse gemeenschap in St. Thomas, als vrouw helemaal niets en zij blijft op 29-jarige leeftijd achter met zeven kinderen. Vier kinderen uit haar huwelijk met Isaac Petit (Joseph, Emma, Delphine en Isaac) en drie kinderen uit het eerste huwelijk van Isaac Petit. De zaken worden overgenomen door Abraham Gabriel Frédéric Pizzarro, een neefje van haar echtgenoot. Frédéric is 22 jaar oud, vrijgezel en van Portugees joodse achtergrond.
Cola Debrot
Het verhaal neemt dan een nieuwe wending, want Rachel en Frédéric worden verliefd op elkaar en beginnen een verhouding. De lokale joodse gemeenschap is sterk gekant tegen deze verhouding, want in hun ogen zijn Rachel en Frédéric familie van elkaar. Deze relatie beschouwen ze als incestueus, want Rachel is een tante, weliswaar aangetrouwd, van Frédéric. Maar Rachel en Frédéric zetten ondanks de hevige tegenstand door. Rachel wordt aangekeken op deze verhouding. Boze tongen beweren dat “her blood was made of molasses, which drew men to her even when they had no reason to desire her.”
Twee jaar na de dood van haar man Isaac Petit en amper een jaar na de komst van Frédéric is Rachel in 1825 weer zwanger en ze besluiten te gaan trouwen, maar dit wordt geweigerd door de rabbi. In hun wanhoop beuken ze in de stromende regen op de deur van de rabbi om hun huwelijk te erkennen, maar het leidt nergens toe.
Hun eerste kind, Joseph Felix, wordt niet ingeschreven in het joods register. Als alles verloren lijkt, legt Rachel takken van de flamboyant op het graf van Esther Petit, de eerste echtgenote van Isaac Petit, en legt ze een appel op het graf van de eerste vrouw van de rabbi en smeekt hen om te interveniëren. Dat helpt want in 1833 wordt het huwelijk erkend en hun tweede kind, Moses Alfred, wordt wel ingeschreven.
Hier dringt zich de gelijkenis op met het oeuvre van Cola Debrot waarin ook een buitengewoon dunne scheidslijn is tussen leven en dood. Een andere parallel met het oeuvre van Cola Debrot is het magisch realistisch element. Er zijn in “The Marriage of Opposites” weerwolven bij volle maan, er is een schildpadvrouw die niet kon beslissen of zij mens was of niet, een vis met het gezicht van een paard en volgens haar vijanden verandert Rachel overdag in een vogel die op hen jaagt. De gelijkenis met het werk van Cola Debrot is helemaal treffend als blijkt dat de boezemvriendinnen Rachel en Jestine dezelfde vader hebben, “Mijn zuster de negerin” dus!
Yaya
Zeer Caribisch is de yaya, de zwarte vrouw die belast is met de dagelijkse verzorging en opvoeding van de blanke kinderen. Had Rachel een bijzonder moeizame relatie met haar moeder, voor haar yaya Adelle koesterde zij diepe genegenheid. Toen tot haar groot verdriet Adelle kwam te overlijden, was zij er van overtuigd dat de pelikaan die op haar dak stond, de geest was van Adelle die over haar waakte en beschermde.
Ook met Rosalie, de yaya van de kinderen uit het eerste huwelijk van Isaac Petit, had zij een uitstekende relatie. Toen zij ontdekte dat Rosalie nog een slaaf was, verzocht zij meteen haar man Frédéric om een acte van vrijlating (manumissie) te tekenen. Dat Frédéric dat zonder aarzelen deed verhoogde haar waardering voor hem.
De rechtspositie van niet alleen Rachel maar ook Jestine is buitengewoon miserabel. Als Aaron even terugkeert naar St. Thomas ontvoert hij samen met zijn vrouw Elise, zijn dochter Lyddie. Terug in Frankrijk laat Elise Lyddie inschrijven als de dochter van haar en Aaron. Zij krijgt ook een nieuwe naam, namelijk Lydia Cassin Rodrigues waarbij Cassin de familienaam is van Elise. Jestine blijft machteloos en ontredderd achter. Juridische inspanningen om haar dochter terug te krijgen, lopen op niets uit.
Camille Pissarro
Met Camille, het derde kind van Rachel en Frédéric, herhaalt zich de geschiedenis van Rachel in zowel zijn karakter als zijn huwelijkskeuze. L’histoire se répète.
De bevalling van Camille verliep buitengewoon moeizaam. Toen haar boezemvriendin Jestine en de yaya Rosalie hoorden dat zij tijdens de bevalling in gesprek was met de al lang geleden overleden Esther Petit, begonnen ze te vrezen dat de eerste mevrouw Petit haar was komen halen. Toen Camille na een loodzware bevalling van drie dagen eindelijk geboren was, weigerde hij twee weken lang te eten. Er moest een kruidendokter aan te pas komen die Rachel betaalde met parels die haar grootmoeder nog in haar rok gesmokkeld had toen de familie weer eens op de vlucht was.
Camille is even opstandig als Rachel. Al op twaalfjarige leeftijd vertrekt Camille om studieredenen naar Parijs. In Parijs komen weer twee lijnen samen. Hij weet daar Lydia te vinden. Dit leidt weer tot de nodige consternatie, want Lydia ging ervan uit dat zij de dochter was van een joodse moeder en daarom joodse is. Nu zij geen joodse is, zijn haar kinderen ook geen joods, en haar man Henri Cohen verliest zijn baan bij een joodse bank. Het goede nieuws is dat de band tussen Jestine en haar dochter wordt hersteld.
Na zijn studie keert Camille terug naar St. Thomas, maar het zakenleven is niets voor hem. Rachel vindt de schilderkunst van Camille drie keer niks.“The way you paint doesn’t look anything like this world” verwijt zij hem, waarop Camille als overtuigde impressionist antwoordt dat hij de wereld schildert zoals hij die voelt, en niet zoals die is.
In september 1855 emigreren Rachel en Jestine samen naar Parijs. Jestine om zich te vervoegen bij haar dochter en Rachel om haar ernstig zieke dochter Delphine te verzorgen. In november 1855 arriveren ook Camille en Frédéric in Parijs.
Schandaal
In 1860 breekt een nieuw amoureus schandaal uit als Camille zijn ouders informeert dat hij voornemens is om te trouwen met Julie Vellay, de assistent van de kokkin die uitstekend appeltaarten kan bakken. Het motief van appels komt weer verrassend terug.
Rachel en Frédéric verwerpen dit voornemen om zowel sociale als religieuze redenen. Julie is christen en bovendien is zij ver beneden hun maatschappelijke stand, maar Camille zet door en in 1871 trouwt hij met zijn Julie. Camille en Julie krijgen zeven kinderen en zij vestigen zich in Pontoise.
Over Pontoise en Camille Pissarro schreef Derek Walcott in “Tiepolo’s Hound”: “Camille Pissarro must have heard the noise/of loss-lamenting slaves, and if he did,/they tremble in the poplars of Pontoise.”, waarmee Walcott tot uitdrukking wou brengen dat St. Thomas volgens hem voortleeft in de schilderijen van Pissarro.
Tot haar dood blijft Rachel zich verzetten tegen het huwelijk van Camille en Julie. Rachel ontwikkelt zich in “The Marriage of Opposites” van rebel naar onderdrukker. De gelijkenis van Rachel met Artemio Cruz in de magistrale roman “La muerte de Artemio Cruz” van de Mexicaanse auteur Carlos Fuentes, is opvallend. In deze roman veranderde Artemio Cruz in de loop van zijn leven van revolutionair in aartsconservatief.
Titel
De titel van dit boek verwijst naar de liefdevolle relaties die bemoeilijkt worden door sociale en religieuze barrières. Rachel en Frédéric mogen niet trouwen, omdat Rachel een tante, weliswaar aangetrouwd, is van Frédéric. Camille mag ook niet trouwen met Julie om zowel sociale als religieuze redenen, maar het bloed kruipt waar het niet mag gaan. Rachel en Frédéric, Camille en Julie zijn de negentiende eeuwse varianten van Florentino Ariza en Fermina Daza in “El amor en los tiempos del coléra” van Gabriel García Márquez.
Kokostaart
“The Marriage of Opposites” is een beeldend geschreven roman. Zo meesterlijk als Pissarro het penseel hanteerde, zo schitterend schildert Alice Hoffman met woorden. Let alleen al op deze pakkende beschrijving van de eerste indruk van Frédéric als hij op St. Thomas aankomt: “The drinks offered had names that delighted him; pumpkin punch, peanut punch, coconut water, lemon tea. There was fruit on the trees, and in the distance the mountains looked red rather than green. It was May, and the first flowering of the flamboyant tree had begun. The air was thick with the scent of limes.” De lezer kan de limoengeur opsnuiven, het kokoswater proeven en zien hoe de flamboyant het eiland in vuur en vlam zet.
Het sublieme gevoel voor couleur locale, de betoverende magisch realistische sfeer van dit boek, de intrigerende dunne scheidslijn tussen leven en dood, de frappante gelijkenis met “Mijn zuster de negerin” en de liefdevolle beschrijving van de yaya maken van “The Marriage of Opposites” een boek dat smaakt als een ovenverse overheerlijke kokostaart.