LITERAIRE AARDVERSCHUIVING:
Bob Dylan krijgt Nobelprijs voor literatuur
(Een eerdere versie van dit artikel is gepubliceerd in het “Antilliaans Dagblad”van 24 oktober 2016).
Sinds Homerus zijn poëzie en muziek nauw met elkaar verweven. Goede poëzie drijft op muzikale golven. En als er één persoon is op wie dat van toepassing is, dan is dat wel Bob Dylan aan wie dit jaar de Nobelprijs voor literatuur is toegekend. Als een eigentijdse troubadour zingt hij zijn gedichten. Gedichten die grossieren in krachtige poëtische beelden. Dylan tovert met taal.
De toekenning van de Nobelprijs voor literatuur aan Bob Dylan is een literaire aardverschuiving, een verschuiving van grenzen, want dit betekent dat schrijvers van liedteksten gerekend worden tot het letterkundig domein. Een opmerkelijk besluit.
Reacties
Wie had dat ooit gedacht dat Bob Dylan de Nobelprijs voor literatuur zou krijgen. “The times they are a’changing” om de titel van een bekende compositie van Bob Dylan te citeren.
Er is in literaire kringen verdeeld gereageerd op de Nobelprijs voor literatuur voor Bob Dylan. Salman Rushdie die zelf allang de Nobelprijs had moeten krijgen en die in “The Ground Beneath Her Feet” (1999) duidelijk affiniteit betoonde voor popmuziek, was in zijn nopjes met de Nobelprijs voor literatuur voor Bob Dylan. Gevraagd om commentaar op de toekenning zei hij dat hij de hele dag muziek van Bob Dylan zou gaan beluisteren om te vieren dat Bob Dylan bekroond was met de hoogste literaire prijs.
Aanvankelijk reageerde Bob Dylan niet op de toekenning van de Nobelprijs. Na iedereen twee weken in het ongewisse te laten of hij de Nobelprijs zou aanvaarden, verklaarde hij dat hij natuurlijk de prijs zal accepteren en dat hij “als het kan”op 10 december de prijs in Stockholm in ontvangst zal nemen. Op 16 november 2016 maakte hij bekend dat hij vanwege “eerder geplande verplichtingen” niet aanwezig kan zijn bij de Nobelprijsceremonie in Stockholm.
Net voor het verstrijken van de deadline heeft Bob Dylan op 3 juni 2017 zijn officiële Nobelprijstoespraak ingeleverd op een audioband, zodat hij het geldbedrag dat hoort bij de Nobelprijs (ongeveer 850.000 euro) kan krijgen.
De discussie over de toekenning van de Nobelprijs aan Bob Dylan is niet verwonderlijk, want in tegenstelling tot andere laureaten heeft Bob Dylan geen serie boeken op zijn naam staan die meesterwerken zijn. Wel heeft hij in zijn meer dan vijftigjarige carrière talloze liedjes geschreven die inmiddels behoren tot de klassiekers van de American Song Book. Dat was de overweging van het Nobelprijscomité om hem de prijs toe te kennen.
Het is moeilijk om in te schatten welke composities van Bob Dylan de doorslag hebben gegeven om hem de Nobelprijs voor literatuur te geven, maar het zou zo maar kunnen dat “Mr. Tambourine Man” (1965) en “Like a Rolling Stone” (1965) hiervoor verantwoordelijk waren. Het zijn deze twee liederen die imponeren met hun rijkdom aan prachtige poëtische beelden die op je netvlies gebrand blijven.
Maar misschien was het ook de duizelingwekkende waterval van beelden uit “Tangled up in blue” (1975) die het Nobelprijscomité ertoe bewogen heeft om juist deze liedschrijver de Nobelprijs toe te kennen.
Dylan
Geboren op 24 mei 1941 als Robert Allen Zimmerman in Duluth, Minnesota, begon Bob Dylan als exponent van de protestgeneratie in de jaren zestig. Daarna nam hij afstand van de protestfase en schreef hij meer dan ooit liefdes – en haatliederen. Eind jaren zeventig stortte hij zich op religieuze liederen. Toen hij medio jaren tachtig weer over zijn religieuze fase heen was, keerde hij terug naar zijn “love and hate songs”.
Hij gaat nog steeds op tournee met zijn “Never Ending Tour”. Onlangs trad hij nog op tijdens de “Desert Trip”, waar het publiek zich erover beklaagde dat hij hen niet begroette en niet de minste moeite nam om contact me hen te maken.
Hij neemt nog steeds platen op. De laatste twee platen zijn nummers die Frank Sinatra eerder opnam, en zijn een ode aan deze voormalige steunpilaar van de gevestigde orde. Van anti-establishment naar establishment dus, van protestzanger naar zanger van levensliederen. Fascinerend.
Thema’s
Bob Dylan brak in de jaren zestig door met klassiekers als “Blowing in the wind” (1963), “Masters of War” (1963) en “The times they are a’changing” (1964). Het werden lijfliederen van de burgerrechtenbeweging in de jaren zestig en demonstranten tegen de oorlog in Vietnam. Hij zong tijdens de “March on Washington”waar op 28 augustus 1963 Martin Luther King zijn beroemde “I have a dream”-speech uitsprak op de trappen van het Lincoln Memorial. Maar op een bepaald moment kreeg Bob Dylan schoon genoeg van zijn rol als revolutionaire voorman en verdwenen in zijn oeuvre protestliedjes naar de achtergrond.
Zijn nieuwe hoofdthema werd de liefde, of beter gezegd, het lijden door de liefde, waar hij al eerder over zong in het bittere “Don’t think twice it’s allright” (1963).
Het meest treurige liefdeslied van Bob Dylan is “If You see her, say hello” (1975) waarin hij schrijft over een geliefde die hem verlaten heeft. Keer op keer komen de beelden terug van dag dat zij hem verlaten heeft. Waar zij naar toe is gegaan, dat weet hij niet. Er zijn geruchten dat ze naar Tanger is gegaan. Een vriend van hem die naar Tanger gaat, drukt hij op het hart om alstublieft niet tegen zijn ex te zeggen dat hij nog vaak aan haar denkt.
In zijn songs komen de verschillende gezichten van liefde voorbij. Zijn liefdesliederen kunnen heel bijtend zijn, zoals “Idiot Wind” uit 1975 waarin hij zich erover verwondert dat zijn idiote ex-geliefde weet adem te halen. Maar soms kan hij heel teder uit de hoek komen, zoals in “Forever Young” (1974) waarin hij een niet nader gedefinieerd persoon, naar verluidt een van zijn kinderen, toewenst dat hij of zij altijd een opgewekt hart mag hebben.
Naast liefde is een ander belangrijk en verrassend hoofdthema het leven als zwerver. Zijn bekendste lied over zwervers is “Like a Rolling Stone” dat gaat over een meisje van gegoede komaf dat ontdekt dat het zwerversbestaan helemaal niet zo romantisch is. Volgens de legende vloeide dit lied in één keer uit zijn pen.
Naast maatschappijkritiek, de liefde en het zwerversbestaan is religie een belangrijke thema in het oeuvre van Bob Dylan. Eind jaren zeventig werd hij lid van een Pinkstergemeente. Composities als “Every grain of sand” (1981) en “Jokerman” (1983) hebben een religieuze inslag. Op 27 september 1997 trad Bob Dylan in Bologna op tijdens een eucharistisch congres dat ook werd bijgewoond door Paus Johannes Paulus II. Bij deze gelegenheid bracht hij onder meer “Knocking on Heaven’s Door” (1973) ten gehore. Een compositie die hij geschreven had voor de film “Pat Garrett and Billy the Kid” van Sam Peckinpah.
Invloeden
Bob Dylan is sterk beïnvloed door de folkzanger Woody Guthrie. Op het debuutalbum van Bob Dylan staat “Song for Woody” dat aan deze bekende folkzanger is opgedragen. Vanaf 1961 kreeg Bob Dylan bekendheid toen hij zich vestigde in het bij de creatieve wereld zeer populaire Greenwich Village, waar hij zich manifesteerde als folkzanger. Net zoals hij weigerde om langer spreekbuis te zijn van zijn protestgeneratie, stapte hij in 1965 met veel tumult op als folkzanger. Opstandig als hij was, veroorzaakte hij een furore door op het Newport Folk Festival zijn akoestische gitaar te verruilen voor een elektrisch gitaar. Het boegeroep in het publiek overstemde hij door nog luider te spelen en de versterker op maximum te draaien.
Bob Dylan heeft een enorme invloed gehad op de popmuziek. Dit kwam ook tot uitdrukking in de Pulitzerprijs die hij op 7 april 2008, kreeg voor zijn “profound impact on popular music and American culture, marked by lyrical compositions of extraordinary poetry”. Onder invloed van Bob Dylan gingen “The Beatles” meer aandacht besteden aan de teksten van hun liederen. “Ballad of a thin man” (1965) van Bob Dylan schijnt John Lennon geïnspireerd te hebben om “Nowhere man” (1965) te schrijven.
Zijn liedjes werden ook door anderen vertolkt. “Mr. Tambourine Man” en “All I really want to do” werden grote hits voor “The Birds”, net als “Mighty Quinn”voor “Manfred Mann”. “Guns ’N Roses” scoorden een grote hit met “Knocking on Heaven’s Door”.
En natuurlijk namen “The Rolling Stones” “Like a Rolling Stone” op en dit lied maakt deel uit van hun vaste repertoire bij optredens. “Like a Rolling Stone” staat op het live-album “Stripped” van “The Rolling Stones”dat in 1995 werd uitgebracht. Dertig jaar dus nadat Bob Dylan dit nummer had uitgebracht. Bob Dylan en “The Rolling Stones” hebben tot nu toe maar één keer dit nummer samen gespeeld op het podium en dat was in 1998 in Rio de Janeiro voor een uitzinnige menigte.
Bob Dylan inspireerde ook andere zangers om net als hij, poëtische liederen te schrijven, de poëtische “singer-songwriter” was geboren. Joni Mitchell en Randy Newman volgden zijn voorbeeld. Met het toelaten van de poëtische “singer-songwriter” tot het Walhalla van de literaire wereld, plaveide Bob Dylan ook de weg voor pleitbezorgers van Randy Newman en Joni Mitchell om op de deur te kloppen van het Nobelprijscomité. “Knocking on Heaven’s Door” dus.
President Obama
De invloed van Bob Dylan beperkt zich niet tot muziek en literatuur. President Obama is een grote fan van Bob Dylan. Toen Bob Dylan in 2010 optrad in het Witte Huis kwam hij niet opdagen voor de generale repetitie, ging hij niet op de foto met President Obama, en na zijn optreden gaf hij een hand aan de president, en verdween. President Obama vond dat helemaal geen probleem:
“Here’s what I love about Dylan: He was exactly as you’d expect he would be. He wouldn’t come to the rehearsal; usually, all these guys are practicing before the set in the evening. He didn’t want to take a picture with me; usually all the talent is dying to take a picture with me and Michelle before the show, but he didn’t show up to that. He came in and played ‘The Times They Are A-Changin’.’ A beautiful rendition. The guy is so steeped in this stuff that he can just come up with some new arrangement, and the song sounds completely different. Finishes the song, steps off the stage – I’m sitting right in the front row – comes up, shakes my hand, sort of tips his head, gives me just a little grin, and then leaves. And that was it – then he left. That was our only interaction with him. And I thought: That’s how you want Bob Dylan, right? You don’t want him to be all cheesin’ and grinnin’ with you. You want him to be a little skeptical about the whole enterprise. So that was a real treat.“
Het gedrag van Bob Dylan doet denken aan dat van de componist Ludwig van Beethoven, die in adellijke kringen bekend stond als een ongelikte beer aangezien hij alleen respect had voor kunstenaars.
Toen de schrijver Goethe en Beethoven in juli 1812 samen wandelden in Teplitz kwamen ze de Oostenrijkse Keizerin Maria Ludovica en haar gevolg tegen. Goethe boog nederig zijn hoofd en deed een stap opzij voor het adellijk gezelschap. Maar Beethoven liep gewoon kaarsrecht door waardoor de aristocraten voor hem moesten wijken. Naderhand verweet hij Goethe dat hij teveel respect heeft voor aristocraten.