WALTER PALM: DE MOEIZAME BEVALLING VAN HET PANAMAKANAAL
(Een eerdere versie van deze recensie is gepubliceerd in het Antilliaans Dagblad van 20 juli 2024).
Dat we een raffinaderij hebben op Curaçao, heeft alles te maken met de opening van het Panamakanaal in 1914. Dit jaar dus 110 jaar geleden.
De bouw van het Panamakanaal had een lange aanloop. De eerste poging om het Panamakanaal te realiseren was van de Fransman Ferdinand De Lesseps die in 1869 furore had gemaakt met het graven van het Suezkanaal. Het project Panamakanaal bleek echter weerbarstiger dan het graven van het Suezkanaal omdat zijn werknemers massaal aan gele koorts en malaria bezweken. In 1882 na negen jaar, staakte De Lesseps zijn pogingen.
De Amerikaanse regering wilde een tweede poging wagen, want dit kanaal zou de scheepvaartroute tussen de Oost- en de Westkust van Amerika aanzienlijk bekorten. Maar de Amerikaanse regering eiste dat de Kanaalzone Amerikaans grondgebied werd. Met de Colombiaanse regering, die indertijd ging over de Kanaalzone, kon geen overeenstemming bereikt worden. Pas toen het huidige Panama zich in 1903 afsplitste van Colombia en een zelfstandig land werd, konden de Amerikaanse en de Panamese regering een overeenkomst bereiken. En kon het graven van het kanaal beginnen.
De bouw van dit achtste wereldwonder is het onderwerp van The Great Divide. Dit boek is faction, dat wil zeggen een vermenging van feiten en fictie. Het baseert zich op feiten, maar de romanpersonages zijn fictief. De auteur van dit boek is Cristina Henríquez. De schrijver heeft Panamese wortels en zij heeft al eerder gepubliceerd. Haar The Book of Unknown Americans heeft de longlist gehaald van de Andrew Carnegie Medal for Excellence en zij was een finalist van de Dayton Literary Peace Prize.
De titel van dit boek verwijst niet alleen naar de messcherpe deling van Panama door dit kanaal, maar ook naar de etnische segregatie bij de bouw van het Kanaal. ‘Gold’ is gereserveerd voor witte mensen en ‘Zilver’ voor alle anderen.
Met de ondraaglijke luchtvochtigheid en de helse hitte is het graven van het Panamakanaal loodzwaar werk. In de lunchpauze is er voor de gravers standaard alleen rijst en bonen beschikbaar. De kantine voor de gravers is spartaans ingericht: er zijn geen stoelen of tafels. De lunchkosten worden ingehouden op het loon van de arbeiders. Werknemers die klagen over de kwaliteit van de lunch, kunnen gearresteerd worden.
Omar is een van de gravers. Hij is de zoon van Francisco Aquino, een visser, maar vissen ligt Omar niet. Zijn moeder Esme is een heel mysterieuze vrouw. Reeds als Francisco Esmee voor het eerst ziet, is hij weg van haar. Hij loopt op haar af, maar ze negeert hem. Later als Francisco aan het vissen is, ziet hij Esme op een boot. Hij roeit snel naar haar toe, maar als een fata morgana verdwijnt ze. Als Francisco een keer op de markt zijn vissen aan het verkopen is, ruikt hij viooltjes. Hij gaat achter de geur aan, en dit keer heeft hij wel een succesvolle ontmoeting met Esmee. Ze trouwen in een katholieke kerk. Aangezien de mis in het Latijn is, verstaat Francisco geen woord. Later vraagt hij zich af of de priester hun huwelijk zegende of vervloekte. Na de bevalling van Omar belandt Esme in een diepe postnatale depressie en pleegt zij zelfmoord.
Door te gaan werken voor de bouw van het kanaal, gaat Omar in tegen de wil van zijn vader. Hij verbreekt daarmee de traditie van deze vissersfamilie. Bovendien heeft Francisco, na een incident met de Amerikaanse muskietenbrigade, het helemaal gehad met de Amerikanen. De muskietenbrigade wil in Francisco’s huis de malariamuggen uitroken, maar Francisco is bang dat met het brandend voorwerp van de muskietenbrigade zijn huis in brand zal vliegen. Dus hij weigert de muskietenbrigade de toegang tot zijn huis, waarna de muskietenbrigade hem dreigt met een boete. Francisco vindt het sowieso een belachelijk idee, een oorlog tegen muskieten. Francisco beschouwt het daarom als dubbel verraad dat zijn zoon geen visser wordt en bovendien gaat werken bij de Amerikanen in de Kanaalzone. Ruim een half jaar wisselen ze geen woord met elkaar.
Als Omar geveld door malaria onwel wordt op straat is Ada de reddende engel. De ondernemende Ada is op zestienjarige leeftijd als verstekeling naar de Kanaalzone gegaan om geld te verdienen voor de peperdure operatie van haar zus Millicent die haar moeder als naaister niet kan bekostigen. Ada en haar zus Millicent zijn geboren op Barbados. Hun natuurlijke vader is Henry Camby. Hij is de eigenaar van een middelgrote suikerplantage in Barbados waar hun moeder Lucille Bunting werkte. Henry en Lucille hadden een verhouding. Als Gertrude, de vrouw van Henry, zijn nachtelijke escapades ontdekt wordt de situatie onhoudbaar. Lucille moet de plantage verlaten maar zij mag haar eigen huis plus inboedel meenemen. Samen met haar collega’s op de plantage haalt zij het huis uit elkaar en bouwt ze zij het in één nacht verder op.
Aangezien hun vader hen nooit opzoekt, vragen Ada en Millicent zich af of hun vader wel van hen houdt. Een jaar voor haar longontsteking, trekt Millicent de stoute schoenen aan en gaat zij naar de plantage. Vanachter een mahonieboom ziet zij een koets aankomen. Om de inzittende te zien, schuilt ze niet meer en treedt ze even naar voren. Haar vader ziet haar gezicht in een flits en meent dat gezicht te herkennen, maar hij denkt dat het een spook is. Dat verbaast hem niet want op de plantage die al generaties lang in het bezit is van zijn familie, ziet hij vaker geesten. Volgens hem komen geesten van slaafgemaakten of afstammeling van slaafgemaakten die slecht behandeld zijn, voor straf spoken in het landhuis. Zo ziet hij een keer in de eetkamer een schim van een doorzichtige zwarte jongen met een leeg bord die kennelijk honger heeft.
Als Ada de volgende dag na haar aankomst in de Kanaalzone, een voor haar onbekende man ziek op straat ziet liggen, grijpt zij kordaat in, en zorgt zij ervoor dat die persoon naar het ziekenhuis wordt vervoerd ook al moet zij de machinist van de passagierstrein omkopen. Dr. John Oswald die in Panama is om malaria te bestrijden is ooggetuige van dit gebeuren en is onder de indruk van haar moedig ingrijpen en hij biedt haar aan om voor zijn vrouw Marian te verzorgen die ziek is met een hardnekkige longontsteking. Als de huisarts vertraging heeft terwijl de koorts van Marian dramatisch oploopt, gaat de ongeduldige Ada snel antikoortspillen halen in de winkel voor ‘Gold’. Een bemoeierige klant maakt haar luidruchtig duidelijk dat zij bij ‘Zilver’ moet zijn. Ada laat de situatie escaleren. Op een bepaald moment zet Ada haar geheime wapen in als zij aangeeft dat zij antikoortspillen nodig heeft voor de vrouw van dr. John Oswald die aan de top van de etnische piramide staat. Vernederd druipt de hooghartige ruziemaker af. Als Ada terugkeert is Marian Oswald helaas bezweken aan de hoge koorts. Na de begrafenis van Marian Oswald keert Ada beschaamd terug naar Barbados want zij was er niet bij in Marians laatste uur en zij vreest de toorn van John Oswald. Misschien was de macabere grap van een grappenmaker die John en Marian Oswald bij aankomst verwelkomde met een meetlint, voor hun eventuele doodskist, een slecht voorteken.
The Great Divide heeft een elegant slot. Omar en zijn vader praten weer met elkaar als Omar niet meer werkt in de Kanaalzone na een incident waarbij Omars bevriende collega Berisford zich dood werkt, opgejaagd door de pesterige voorman Miller die dreigt om hem niet uit betalen omdat hij te weinig zou presteren. De bijna aan malaria bezweken persoon waarvan Ada het leven redde blijkt Omar te zijn, waardoor er een vriendschappelijke band ontstaat tussen deze twee hoofdfiguren. Omar en Ada nemen vlak voor Ada’s vertrek naar Barbados als vrienden afscheid van elkaar. En Millicent hoeft niet geopereerd te worden want een andere huisarts, een zekere dr. Jenkins, een connectie van de beste vriend van Millicents vader, weet haar kosteloos voor Millicents moeder, met een simpele ingreep te genezen. Een Hollywood ending dus.
The Great Divide heb ik met veel plezier gelezen. Het heeft humor zoals Francisco die twijfelt of de priester bij hun huwelijksmis zijn huwelijk heeft vervloekt of gezegend. Of het hilarisch incident van Francisco met de muskietenbrigade. Het heeft magisch realisme zoals de geur van viooltjes die Esme altijd omringt. Ook herkenbaar vanuit Curaçaos perspectief zijn de spoken in het landhuis van Henry Camby en het gevecht tegen muskieten die tropische ziektes overbrengen