I. PROME PARTI: FIFI TA KORDA SU INFANSIA NA KORSOU
Despues ku el a hari su barika yen ku loke Chichi a kont’é, a kai un silensio i Fifi a bolbe kuminsá pensa riba ántes. Awó ku Fifi ta kòrda su infansia, e tema ku ta resaltá den su mente ta esun di balansa i armonia ku a keda ekspresá den su amor pa su mayornan i su úniko ruman Chichi.Loke a straña Fifi masha ta ku su mayornan nunka no tabata diferí di opinion. Nan tabatin un union, un armonia i balansa inkreibel.
Ku Chichi te dia djawe el a keda masha será. Nan dos a lanta huntu, krese huntu, hasi ko’i mala mucha huntu i pasa skual huntu ora ku “Fifinan” ta haña straf. Nan ta asina será ku nan no tin di bisa otro nada, nan sa presis kiko e otro ta sinti. Awó na grandi hopi bia, manera awe tardi mes, nan ta sinta huntu, sin di papia nada ku otro. E solo presensia di Chichi pa Fifi ta mas ku basta. E no ke pensa riba e dia ku Chichi tin di bai sosegá.
Ku doló e ta kòrda ku Tata sí a bai sosegá. Pensando riba ántes Fifi a purba rebibá e imágen distinguí di su tata. E ta kòrd’é mainta tempran dèftu asina den su flus blanku di kashimir ta bai trabou. E tabata traha na gobièrnu. E partí den su kabei stret manera un liñal, presis manera su karakter. Un kabayero tur afó. Dia ku el a sugerí su tata pa publiká e òpstèlnan, ku el a skirbi riba kos ku a pas’é na ofisina, inhustisia ku nan a kometé kontra dje, Tata no tabata ke. “Esei no ta mi estilo”, el a kontestá Fifi.
Fifi ta kòrda Tata su kabes semper rondoná di huma. Tata tabata huma un sigaria tra’i otro, te ku nikotina a kome su pulmonnan tur.
Ta ku huma di sigaria Tata a bin tuma despedida, dia el a muri. E anochi promé ku Tata a muri, Fifi a sinti holó di huma di sigaria den kas. El a haña esei mashá straño komo ku e no ta huma.
Tata a muri di ripiente. Nunka lo e lubidá su entiero: Tata drumi den su ka’i morto, manera den su kama i riba su kara un ekspreshon pasífiko, un armonia kasi selestial. Ta manera e tabata sa ku aki na mundu su mishon tabata kumplí.
Su mama esei pa Fifi ta simbolo di estabilidat. Semper e tei: mainta, atardi, anochi. Komo mucha nunka e no a spièrta ku wèker. Ta su mama tabata bin lant’é. Mama tabata karisiá su kara, yam’é “bon dia” òf dese’é “bon siman” si ta djaluna mainta, ofres’é un kòp’i kòfi, pa despues e rèk su kurpa, saka mèkèmèkè fo’i su wowo, limpia baba di mainta, baña, bisti su paña ku su mama a pone kla p’é, i bai sirbi misa na Misa di Santa Famía. Dia ku e sirbi misa na sùrnan na Ser’i Dòmi, e tabatin suerte pasobra despues di misa, e por a saboriá un desayuno di kita sombré ku sùrnan tabata prepará.
Djaluna mainta semper tabata un mainta spesial. Si chuchubi lant’é na lugá di su mama, krus t’abou, pasobra e or’ei ta tur kos ta bai malu p’e e siman ei. Djaluna mainta semper e mester a pasa seka su wela pa dese’é un bon siman. Seka su wela ta Fifi ta promé hende ku ta drenta kas djaluna mainta, pasobra sigun su wela ta e ta trese suerte.
Awor akí, sink’or’ djatardi, si tabata un dia di trabou tabata ora di su tata yega kas. Sink’or ke men tambe ora di straf si bo a hasi ko’i mala mucha. Kastigu bo por haña pa tur sort’i kos. Tin bia bo ta kulpabel sin bo sa ta kontra kua regla bo a peka, asina tantu regla tin. En todo kaso rèspèt ta un di e reglanan mas importante. No na su kas no tabatin un faha di rèspèt, pero Fifi tabata sa mashá bon ku “kièr ta na punta di kabuya”.
Semper a fasin’é ku e strafnan di su mama i esunnan di su tata ta asina diferente: miéntras su mama ta pas’é un wanta, e strafnan di su tata otro: e n’ por skucha radio òf e n’ por kome kos dushi pa un dia largu.
Pa tantu ku e ta atmirá su mayornan esei no ke men ku e tabata bai semper na nan amèn. Awo ku e mes tin su dos yunan Koko i Kai, el a purba di eduká nan ku mas libertat, Dios sa ku ta mió.
Komo mucha, te aleu ku e por kòrda, e no tabata rebelde, pero tampoko e no tabata gusta hasi un kos pasobra mester. E ke sa e di kon i pakiko i esei tabata kousa tenshon. Na Ulanda e kos ei a hinkele den yen di problema.
Den su hubentut ora di pela por ehèmpel semper tabatin pleitamentu. Su peladó tabata yama Stanley i e tabata un amigu di skol di Tata. Stanley tabata pela riba ritmo di un radio ku semper ta sklama den su lugá. Pena la bida Fifi tribi tin komentario riba e manera di pela, Stanley no ta tuma molèster mes di respondé. I ora e yega kas, ta kastigu ta ward’é pa su freskura. E mes ker a laga su kabei krese manera tabata moda di “The Beatles”, pero esei e por a peñ’é saka fo’i kabes.
Pelamentu i paña semper tabata trese pleitamentu den kas. E karsonnan “bell bottom” tambe e por a bien lubidá. Pa karson ta bai seka un sneiru den Madurostraat ku sa kose karson masha fresku, ku pia di karson masha anchu, pero ku ta totalmente fo’i moda. Ora bientu supla, e karsonnan tabata keda manera bela di barku rònt di su pia.
Pa su risibimentu el a bai pa di promé bia na un otro pakus den Hanch’i Bientu. E mester a kumpra un bachi blanku i un karson te na su rudia. El a haña ku el a keda meskos ku un “padvinder”, pero, kon ku el a yora, ta e paña ei mes e mester a bisti. Sobadje e mester a keda na yuna promé ku e risibí. Su beis a daña. Su paña striká manera buskuchi apenas e por a mov’é. Pareu el a sali misa, el a kore kita su paña, bai hunga kontentu ku su amigunan. Ni chèns nan no a haña pa saka su potrèt di risibimentu.
“Chichi bo ta kòrda dia ku abo a risibí? Manera semper e bistí a keda kla na ora oradu. Mama i abo a kumpra e tela na tempu den e pakus den Hanch’i Bientu. Boso a bai kosedó na tempu, pas na tempu, pero den dianan di risibimentu kosedó a hañ’é purá ku hopi trabou, i asina a bin resultá ku ta mainta di risibimentu boso mester a bai buska shimis. Mala lenga di, ku ta pa malu e kosedó tabata laga kliente warda te na último momentu, pa laga tur hende sinti kon importante e ta”.
Ku ternura e tabata kòrda e bario kaminda el a krese den añanan sinkuenta i su kas di infansia. E kas tabata un kas ariba ku abou i e tabatin un bunita kurá yen di palu di fruta. Pa Fifi hinter e bario kaminda el a lanta, tabata manera su kas. Na moda di papia e tabatin binti tata i mama.
Djis pabou di su kas na skin’i hanchi tabatin un sapaté. Na mucha Fifi tabata gusta bai seka e sapaté, mir’é bati e kueru riba un lapistòn. E sapateria tabata yen di holó: e holó di kueru tabata meskla ku esun di palu fresku kòrtá di un karpinteria djis ei banda.
Semper e sapateria tabata yen di sapatu, ta p’esei un dia Fifi a puntra e sapaté kon e por sa kua sapatu ta di ken. E sapaté a bai para banda di e seru di sapatu i a mustr’é ta kon:
“Esei ta Bally di Shon Pe, semper ta Bally e ta bisti pa mustra ku e no ta ken ku ta; e “two tone” pretu ku blanku akí ta di Nacho, e gusta ko’i makaku mashá; esun kòrá ku ta blèndu bo wowo ta di Serafina, e gusta hala atenshon di hende; e mokasin ta di Fè, e ta muchu floho pa bisti sapatu ku feter.
Bo mester sa ku pa yu’i Kòrsou sapatu ta mashá importante. Temp’i katibu ta Shon so tabata bisti sapatu. Pesei un mama lo no laga su yu bai skol nunka sin sapatu. Ta yu sin mama ta kana pia abou riba kaya. Si bo ke sa kon un hende ta, mira si su sapatu ta limpi…”.
Den e bario tabatin hopi artista. Músikonan manera e simpátiko Chèt ku tabata djis pariba di su kas i ku den e tempu ei tabata toka un muzik bleki bleki, pero ku su sonrisa kla pa ora e dal un tono falsu.
E persona artístiko mas destaká den e bario di Fifi tabata e eskritor Lucien: un tipo ku estatura mediano, kara i kurpa yen i ku rasgo indjan. Chichi no tabatin lei ku Lucien, miéntras ku Fifi sí tabata apresi’é.
“Chichi, di kon bo no por wanta Lucien?”
“Wèl, bo sa, Lucien ta mes straño ku bo”.
Fifi n’ respondé. T’asina Chichi ta papia.
“Bisami un kos, Fifi, ken por ta amigu di un hende ku ta bai sinta den santana, no pa yora morto, ma pa haña inspirashon pa skirbi poesia? Bisami ta ken na su sano huisio por aprobá un kos asina? E hòmber ei su kabes n’ por ta na waterpas. Aña nobo, ora tur otro hende ta na Awasá pa tuma bendishon di obispu, Lucien so a hinka den su kabes, ku e mester habri aña sintá na Rif, kòrdando su tata defuntu…Sin kita sin pone un amigu di bo”.
Chichi nunka no tabatin lei ku ningun amigu di Fifi. Tur tabata falta algu. Un ta kou manera kabritu, traha riba hende su nèrvio; otro ta muchu ketu i, segun Chichi, tin un kos di skonde, i un di tres ta papia muchu, hasi hende ral.
Lucien tabata muchu mas bieu kuné, pa ta su amigu. Esei no ta’a kita ku nan tabata hopi huntu. E tabata haña Lucien un tipo fasinante.
Pa kuminsá Lucien su outo tabata spektakular: e tabatin un frizjidèr! Podisé esei tambe ta splika di kon situashon di batería semper tabata fututu. Komo e outo su batería semper tabata abou, mester a lagué baha un seru pa start e motor.
Den su outo Lucien tabata hibele Bok’i Samí. Den tempu di kalor e biaha por a dura un eternidat. De bes en kuando mester a para na sombra p’e motor fria, pa despues push’é p’e start atrobe.
E ta kòrda kla-kla ku un dia el a puntra Lucien:
“Kon bo por sa kon duru e outo ta kore? Bo outo su spidometer no ta traha”.
Lucien a keda mir’é, a kuminsa hari i a respondé:
“Ora mi ta bai mes duru ku paranan, ta kuarenta; ora palunan di lus pasa vap vap, ta sinkuenta, i mas duru e out’akí no por kore”.
Ora nan tabata yegando Bok’i Samí nan por a hole e holó salu di laman, pa despues ora ku nan yega, laman tabata sunchi nan wowo ku su koló blou skur.
Temporada di kuaresma, manera Fifi ta kòrda, ta temporada di dradu. E bientu fuerte di kuaresma ta pone laman skuma i dradu ta kere ku ta as.
Un dia den kuaresma e ku Lucien a bai piska dradu. Paranan tabata reda unda e dradunan tabata. Manera piskadónan a splikanan pa hasi, nan no a hisa e dradu machu ku tabata esun promé ku a morde e as, pero nan a lag’é den awa i nan a piska tur e sobra dradu embranan.
Loke piskadónan a lubida di bisa nan ta, ku tanten ku nan piska, nan mester keda mira laman i kosta. Ora ku Lucien i Fifi a hisa kara, nan a spanta morto. Kosta tabata leu i laman a bira manera ònbeskòp, yen di olanan haltu. Ta rema nan a keda rema. Un dadu momentu nan ke a tira e dradunan ku nan piska bèk den laman pa hasi e boto mas lihé. Ta Papa Dios a yudanan i nan a gatia bai kosta. Fifi ta kòrda kla-kla ku el a sinti rosea di morto. Meskos ku awe mainta, despues di e soño fastioso di Chichi.
Promé ku nan tabata sali pa kas, nan tabata dal un awa di playa. E promé bia ku Lucien a ofresé Fifi awa di playa, el a kere ku ta wega Lucien ta hasi atrobe i ku awa di playa ta awa salu. E no a kere Lucien, te ora ku el a bai kuné seka e piskadónan pa mira kon nan ta traha e sòpi ku kabes di piská, promèntè, tomati i batata.
Ku nostalgia Fifi tabata kòrda e kuentanan di kaminda ku Lucien tabata kont’é ora ku nan ta bai Bok’i Samí òf bayendo kas bèk. Meskos ku antes ku komo mucha e tabata gosa mashá e kuentanan di Nanzi di Estrea, komo adolesente el a keda enkantá di e kuentanan di Lucien. E kuentanan tabata habri un mundo kompletamente nobo p’e. E mundo di historia di su isla i di Karibe. Ta manera un hende a habri un bentana p’e i e por a gosa di e paisahe.
Lucien tabata promé persona ku a kont’é di e gran general Toussaint l’Ouverture di Haiti, ku a purba hasi tur kos pareu: liberá su pueblo di sklabitut i alabes tambe di e kolonisadó. Dia ku Napoleon a manda su sua, general Leclerk, Haiti pa bati Toussaint l’Ouverture, ta trupanan di Napoleon a sufri derota tra’i derota. Hopi di e sòldánan ku no a muri na man di rebeldenan, a fayesé debi na e enfermedat kólera ku pa un motibu misterioso no tabata afektá e haitianonan. Napoleon mester a rebahá su mes na traishon: fransesnan a invitá Toussaint l’Ouverture pa bin papia tokante pas, anto el a kué prezu, laganan deport’é pa Fransha, kaminda el a muri den prizòn.
Banda di su memorianan felis di su mayornan, di su úniko ruman Chichi, di Estrea, di e sapaté i di su aventuranan ku Lucien, ora ku e pensa riba su hubentut e ta kòrda riba su dibirtishonnan hubenil manera komementu di kos dushi, subimentu di fli, miramentu di sine di Roy Rogers, yagmentu i korementu di baiskel. Tambe dos persona tabata resalta den su mente: e señora ku djent’i kabai i un homber ku kara di pòrchòp.
Fifi i ko’i boka dushi tabata íntimo amigu. Kome kos dushi tabata un di su prinsipal dibirtishonnan. Ora ta hasi kalor un papurèshi ta un delisia di otro mundu. Djaleu e tabata tende e bèl alegre di e garoshi di palufriu ta zona tinguilin tinguilin, i esei tabata e senjal pa kuminsá kombensé su mama dun’é sèn p’e kumpra palufriu.
Djadumingu anochi nan tabata bai Recreation Park na Mundu Nobo pa nan mayornan trit nan un “Sundae”, pa despues kaba koroná obra ku un “orange juice” di tamarein. Ta despues na grandi el a bin hari di e ekspreshon “orange juice” di tamarein.
Temp’i awa, ora shelu su kara ta sera manera un bòm i holó di Isla ta bira penetrante, Mama tabata traha ko’i lechi den un wea grandi. Fifi ta kòrda kon un pa un, e i Chichi, mester a bati e ko’i lechi p’e sali ku e bon smak i aroma.
Antó ora welek kuminsá kòrta wañap, bos lora bragadam bragadam, bou di harimentu Fifinan ta bula riba e kama grandi di nan mayornan, miéntras ku Estrea ta kue paña tapa tur spil, skonde kachó den kas pa su wowo no trèk welek, i entretantu klòk di misa di Santa Ana ta bati bangalan bangalan pa kore ku welek.
Otro dibirtishon ku Fifi tabata gusta kòrda tabata subimentu di fli. E temporada di kuaresma, ta temporada di fli. Ku Lucien e tabata bai subi fli, djadumingu mainta, despues di misa mayó. Nan tabata harma e fli di tur sorto di papel lombrante di koló. E papel di fli, ku tabata fini i yen di koló, mester a kumpra seka un señora ku djent’i kabai, ku tabatin un bentana na Otrobanda.
E speilunan ta traha di kaha di patata ku tabata un palu ku bo por splet bon.
Despues di a pega e papel di fli na e speilunan, mester a traha e rabu di fli ku un pida repi di paña. Na e rabu hopi bia Fifi i Lucien tabata pone un blet pa kòrta kabuya di otro fli. Kulminashon tabata ora ku e fli subi ku su rabu largu, orguyoso di su mes, baliando di alegría riba bientu, den un balansa perfekto entre bientu i gravedad.
Tempu ku e tabata mucha aínda, djadumingu mèrdia despues di e sòpi tradishonal di su mama, un sòpi ku por a lanta morto fo’i santana e tabata bai sine di Roy Rogers na West End, pa despues hunga ku su amigunan ta ken ta Roy Rogers, i ken ta bandidu. Anto e tabata hunga ròl di indjan, gaña ku e ta morto, pa despues e hènsòp su enemigu.
Den e tempu ei su soño dorado tabata pa bira “cowboy” i kore riba “prairie” riba un kabai blanku meskos ku Roy Rogers. Pesei e tabata buska buki di Karl May pa lesa i imagin’é ku e ta Old Shatterhand. Ora e kaba di lesa un buki di Karl May e tabata kore sali, hunga brutu ku su amigunan i e tabata kue su chincha pa bai yag meskos ku Old Shatterhand i Winnetou.
Den fakansi e tabata yag den kunuku di su tanta. E tabata slùip para, pa dal nan -patat- nèt den kabes ku su piedra di chincha, basha nan abou.
Un dia Fifi a bai yag e so den kunuku. Nèt el a tira un totolika, ora un hòmber ku kara di pòrchòp a reis riba dje, dònder’é: “Bo no tin bèrgwensa di mata para djis pa prèt?” El a kuri limpi bai skonde te leu ayá. Ora ku e hòmber a bai, el a kore bai kas di su tanta. Su tanta di kuné: “Ai, Fifi, no preokupá, lo ta Moi, e tin di warda kunuku pa nos. Kunuku ta su bida largu. Bini mi ta serabu konosí kuné. E n’ ta hasibu nada”. Ora ku el a sera konosí ku Moi, su sustu a baha i te asta el a hari p’e kaná di Moi, kende tabata tira pia meskos ku Fred Flintstone.
Moi i e kunuku di su tanta tabata sinónimo. Semper t’ei el a biba i nunka e no a bandoná e kunuku. Un dia ku el a bira malu, n’ ta poko problema el a hasi ku nan na hòspital, p’e bebe su awa fo’i su bleki di Blue Band. E tabatin miedu pa glas no kibra den su boka, kòrta su korokoro.
Moi, segun Fifi, lo por a pas bon den tempu di Flintstone. Ku tur su tipo
fuerte, ta di kalmèki ku funchi so Moi tabata biba. Moi definitivamente tabatin problema ku teknologia modèrno. Dia batería di su radio a baha, el a keda drei e kònòpi di volumen te fòrs’é, kibr’é.
E tabata mashá kontra avion. Meskos ku Estrea ku no tabata pasa brùg, pasobra e no ta piská, Moi tabata kontra avion pasobra hende no ta para. “Papa Dios a traha hende pa kana riba tera, no pa bula den laira”.
E mes tabata fasiná pa teknologia. Kon un radio ta funshoná tabatin e intrigá. Promé el a kere ku e músikonan tabata algun enano ku ta biba den e radio. Ma ta ken ta kushiná pa nan, ta ki ora nan ta drenta sali di e radio, ta unda nan ta kumpra kuminda i paña, ta den e radio mes tin dòkter i barbero? Despues mener di skol a splik’é ku e radio ta risibí onda invisibil ku un emisora ta transmití. Esei tabata mas fantástiko aínda ku enano, pasobra ningun hende no por a mira e ondanan. Pesei fo’i mucha el a disidí ku “dia e bira grandi” lo e bai studia pa ingeniero, pa sa tur kos di teknologia.
Baiskel sí no tabatin ningun sekreto p’e. Un dia den fakansi el a plama hinter su baiskel, limpi’é tur tur i harm’é atrobe.
Promé e tabatin un baiskel bieu, te un dia Tata a regal’é pa su rapòrt un Raleigh koló kòrá kla, ku por kuri mas lihé ku biná. Hinter dia e tabata limpia e baiskel, dòrn’é ku tur sorto di kos.
Nunka ningun hende no a siñ’é kore baiskel. E tabata kampeon di ekilibrio.
Fifi ta kòrda bon bon, ku dia el a bai último klas di Radulphus College, tempu pa dibirtishon a kaba. Ora e no tabata studia pa prepará pa su èksamen, e tabata papia di su baimentu di Ulanda pa studia pa ingeniero.
Promé bia ku Fifi a drenta Radulphus College el a keda intimidá pa grandura di e edifisio ku su kolumnanan mas haltu ku hende i ku su forma di semi sírkulo imponente komo si fuera ta na katedral di San Pedro na Roma mes el a yega. Pero no a dura muchu p’e sintié na kas, i el a bin apresiá e skol ku su lokalnan espasioso, yen di lus, i ku su kurá ku hopi palu di sombra. Bou di e palunan e tabata repasá su lèsnan òf e tabata papia ku e otro muchanan tokante Ulanda.
Den e último aña di Radulphus College atardi, ora Tata yega kas fo’i trabou, e tabata yuda Fifi ku “wiskunde”. Tempu di kastigu a pasa, awo tur kos a bira serio. Su mama i Chichi tabata kana rònt Kòrsou buska regenyas i tur sorto di paña pa tene kurpa kayente. Un hende a bisa Mama p’e kumpra sapatu “anti slip”, pasobra n’ tin kos pió ku ora bo kai den sneu. Antó si sneu keda kai, ta kachó mester bin koba, sakabu fo’i bou di sneu. E kuenta ei no tabata straña Fifi niun tiki. E mes a yega di mira esei pasa un dia den un sine di Roy Rogers.
Un tanta ku nunka di su bida a bai Ulanda, largu bai tabata bis’é p’e no kana pia abou na Ulanda. E tanta a tende di un hende ku e flurnan na Ulanda ta mas friu ku semènt, pasobra bou di tera na Ulanda semper tin eis.
Dia tres di ougùstùs di 1967 Fifi a sali pa Ulanda. E fecha ei a keda grabá den su memoria.
Tur famía i konosí a reuní na Fifi su kas. Nan tur tabata dun’é konseho. Estrea di: “Kòrda bon, no laga ningun hende mòrs ku bo”; su mama a konseh’é: “Kòrda bisti bo yas”, su tata a laga sa: “Kòrda skirbi tur siman” i e tanta ku sa tur kos di Ulanda a ripití pa di tantísimo be: “No kana pia abou”.
Ta Lucien so no tabatin konseho. El a traha un fli chikitu pa Fifi ku pal’i lusafè. “Esei ta pa riba djadumingu di kuaresma bo kòrda riba mi”. E gesto di Lucien a hasi impreshon riba Fifi i e mester a lucha ku su awa di wowo.
Ora a yega ora pa sali pa Hato, el a brasa Estrea i Lucien, ku a keda pa warda kas. “Ora e avion pasa riba nos kas, skucha kon nos ta yamabu ayó”, tabata e palabranan di Estrea.
Su mayornan, Chichi, su tio i tantanan, su primunan tur a drenta outo pa bai bark’é. Den un karavana largu di outo nan a bai Hato. E mes tabata sintá den outo ku su mayornan i Chichi. Ningun hende no tabata bisa nada, nan ta blo supla nanishi. Tristu e tabata mira pafó. Den su imaginashon tabata manera e ramanan di palu, ku tabata zoya den bientu, tabata yam’é ayó. E tabata purba graba e koló i aparensha di e paisahe den su memoria. “Awor akí ta te ki dia atrobe?”, e tabata pensa.
No tabatin kaminda di kana, asina tantu hende tabatin na Hato. Tabata manera fièrnu mes a sker, asina kalor tabata hasi. Anto meskos ku den fièrnu tur hende tabata yora.
Den tur e konfushon el a hera di lubidá su regenyas, ora e tabata yama su hendenan ayó. Ta su Mama a kordele. Ora avion a lanta, a drent’é un miedu pa loke ta sper’é; un kuriosidat p’e lugá ku fraternan a kont’é tantu di dje; un alegría p’e libertat ku el a haña; un tristesa pa tur hende ku el a laga atras…
Te dia djawe, ora ku e kòrda riba e dia ku fièrnu mes a sker, kontradiktoriamente na mes momentu e ta kòrda ku riba e dia ei e tabata sintí su mes den shelu. Loke e, ketu manera semper, no a konta ningun hende tabata ku pa promé bia den su bida e tabata lokamente namorá. E mucha muhé yama Mira i dia ku el a top’é na fiesta e último wikènt ku e tabata na Kòrsou, el a kai unbé pa su koló di mespel i su sonrisa mas dushi ku rosa mainta tempran. Nan a balia i papia hinter anochi.
Mira tabatin un plan hopi kla pa su futuru. E ke a kaba skol pa despues e habri un pakus, of mihó dicho un boetiek di paña pa hoben. Moda tabata dominá su hinter universo. Kaminda e haña un rebista di último moda e tabata kumpré pa asina e tabata na altura di último moda. Su kombinashon di paña ku e tabatin bisti, tabata mustra bon kla su bon smak i su talento pa moda. E mes tabata diseña su paña.
Fifi, ku manera awor aki tabata kai den letargia, tabata atmira e aktitut desididu, e brio i e vishon kla di Mira riba su futuru, pero e no a keda sin ripará ku Mira a keda desapuntá, ora ku el a bis’é ku pronto lo e sali pa Ulanda pa hopi aña. Tabata obvio pa Fifi ku e plannan di Mira i di dje no tabata kuadra. Mira ke a keda Korsou pa realisa su idea pa un boetiek i Fifi ke a bai Ulanda pa sigui studia. Tabatin armonia, pero e balansa den loke Mira tabata ke i su mes plannan no por a ser alkansá.
E dia siguiente mes el a papia kuné na telefòn i Mira a keda di bini Hato, pero ta ken por haña ken den e multitut ku tabatin.
El a spera ku e avion lo a pasa riba su kas, pero e avion a subi drenta nubia, bai laga Kòrsou. Manera e tabata mira su isla ta bira mas chikí e no a laga di yora, pero na mes momentu el a sinti manera un hende ku ta bai bataya. Ora di yora a pasa, awó a yega e dia pa bai lucha.
II. DI DOS PARTI: FIFI TA KORDA SU ESTADIA NA ULANDA
Awó ku e ta kòrda su estadia na Ulanda, e tema ku ta resaltá entre di tur kos ta, esun di falta di balansa i di armonia. Kompletamente kontrali na su hubentut.
Dia di su yegada na Ulanda e pais ku su shelu koló di kalmèki i su pradonan yen di baka gordo, a kord’é riba Moi. Ora ku el a sali di Schiphol el a keda babuká di mira e pòldernan bèrdè bèrdè lisu lisu te na horizonte. Si Moi tabata akí, lo el a gosa di mira baka asina gordo ku yerba na abundansha i lo el a saboriá su kalmèki.
Anto duars den e laman bèrdè di pòldernan a pasa un trein manera un kolebra hel di laman. Tabata di promé bia ku el a mira un trein di bèrdat. Ta di pelíkula di Roy Rogers so e tabata konosé trein. Sí el a haña e trein den pelíkula mas spektakular ku esun den realidat pasobra den sine tin indjan i bandidu ta ataká e trein i den pòlder nada.
E pòldernan tabatin un nivel mas abou ku awa. Na Kòrsou tin dam na kunuku, pero parse ku na Ulanda tur kaminda ku bo bira, pòlder òf no, tin dam. Di kaminda di Schiphol pa Delft, ei nan a destin’é pa bai studia, el a ripará ku Ulanda ta un lugá yen di awa. El a mira riu, kanaal, “sloot” i awó na Delft “gracht”.
Pa kaba kompleta obra ora ku su konvoi a yega Delft áwaseru a kuminsá kai. Danki Dios su Mama a kordele riba su regenyas ora ku e tabata sali Kòrsou. E áwaseru ku a kuminsa kai, no tabata koba den dak di outo manera na Kòrsou, pero tabata kai sin grasia, sin forsa, laf asina, straño.
Ku tantu awa i ku tantu kara straño rònt di dje el a sintié manera ta den laman di hende e ta. “Laman no tin balki” piskadó a siñele e dia di kuaresma ku e i Lucien a pèrdè kosta foi di bista i a drif bai laman ganchu. El a purba di haña un puntu di orientashon.
Su kabes a bin pasa riba e sapaté ku a yega di splikele ku si bo ke sa kon un hende ta, mira si su sapatu ta limpi. E resultado di su opservashon minusioso di e sapatunan di e hendenan di kaya a spantele mas ku e tabata ta kaba. Kasi tur sapatu tabata sushi! “Ta den ki luga el a bin hañele?” el a puntra su mes. El a sintié manera “T’ami so den boso”.
Na forma di e siudat di Delft Fifi por a mira unda e murayanan tabata ántes. El a konkluí ku den su ten’ Delft tabata un siudat ku tabata difísil pa konkistá. Pa Fifi te aínda Delft tabata un lugá será manera un fòrti, difísil pa drenta. E awa sushi di su “gracht”-nan tabata mes impenetrabel ku e siudat mes. Bon mirá ta tur kos tabata impenetrabel: Delft, e awa sushi di su “gracht”nan, e neblina i espesialmente e hendenan.
Den su opinion e falta di balansa i di armonia a keda ekspresá den e insistensia di e otro studiantenan pa “aanpassen”. Di kon ta e so mester adaptá i nan no no por tene kwenta ku ne? Ta ki falta di ekilibrio i rèspèt esei? Amargamente Fifi ta kòrda ku ta manera ta largu bai e disko tabata pega ei nan. Semper bai mésun letanía. Pa un òf otro motibu e hendenan den tera friu no tabata gusta su komportashon, pasobra nan ta blo bis’é e adaptá na nan manera.
Te dia djawe e ta purba di sa ta kiko nan tabata ke men ku “aanpassen”: ku e mester kome mas bèrdura i bira kabritu òf ku e mester bisti slòns manera hopi di nan, òf papia asina pokopoko ku ningun hende no ta komprondé kiko e ta bisa, òf kana anochi lat ku kachó riba kaya, pa luna trèk su kara, hasi su kara tur skein duars?
No solamente e no tabata komprondé kiko nan ke men ku “aanpassen”. E motibu di tin ku adaptá tampoko no tabata basta kla. Si tin un kos ta molestiá hende, ta mas ku klaru ku lo e laga di hasié. Awó ta ken e ta molestiá, si e no kome berdura? Pa sigui profundisá den e tema di “aanpassen” te aleu ku e sa, nunka no a bisa ulandesnan na Kòrsou pa nan adaptá. Otro desekilibrio. Pió ainda e ulandesnan na su luga ni sikiera tabata tuma e molèster di siña papiamentu, tanten ku e sí ta papia ulandes ku nan i mustra nan rèspèt.
E so ta hari pasobra kon ku bai bini, si ulandesnan tabata konos’é mió, nunka nan lo no a dun’é òrdu di mala manera ku e mester hasi un kos: “Mester” ta palabra malu p’e, mester muri. El a ninga redondamente di kumpli ku nan deseo di “aanpassen”. No ta watapana e ta ku ta baha kabes pa bientu.
Komo ku atake ta e mió defensa, el a kuminsá idealisá Kòrsou i kritiká Ulanda i ulandesnan pisá. Mirando bèk su aktitut tabata desekilibradamente pisá, kontradiktorio na su mes estilo, kompletamente foi balansa. Tur sorto di kos e tabata tira na nan kara. E tabata zundra nan ku nan ta bisti luango, ku nan ta hole sentebibu riba hende i ku nan ta sin grasia. Den su furia e tabata kaba ku nan na filingrana, laga nan na wiriwiri.
Ora ku ulandesnan pidié pa duna un èhèmpel di diferensia entre e dos kulturanan, semper e ta bini ku esun di fiesta di ulandesnan. Pa kuminsá e yònkuman no ta bai buska su mucha muhé den outo bunita lombrá, sino ku e ta bai riba baiskel, anto laga e mucha muhé sinta patras. Imaginábu! Promé bia ku el a mira un mucha hòmber bin buska un mucha muhé pa bai fiesta “achterop de fiets”, el a kere ku ta bòftá e mucha hòmber lo haña. Logá nada. Mucha muhé a bula patras, manera ta su pan di kada dia, nada no a pasa. Antó ora yega fiesta, tur hende, ku por siertu tabata bon mal bisti, tin bia asta ku sapatu sushi, ta keda sinta papia te anochi lat riba Vietnam, sin konta chiste, sin balia, komo si fuera ta sanger di kakalaka nan tin, i blo ta mata hamber ku chips.
Segun Fifi e fiestanan di ulandesnan tabata laf, pasobra nan mes ta laf. Prueba p’esei ta ku ora djaluna mainta e puntra e studiantenan kiko nan a hasi den wikènt, anto nan ta respondé seku asina, “sommetjes gemaakt”. Kòrki-kòrki. Ta ken por?
Kasi ku awa na wowo e tabata kontanan kuantu nan ta hari na su isla i ku harimentu tabata manera un kañon ku ta despluma tur tristesa. Ku pena den su kurason e tabata kontanan kon e tabata balia i ku fiesta ta manera un barbulètè ku ta duna bida koló i ku ta te ora ku bo yega fiesta bo ta bisti bo sapatu pa asina e ta limpi-limpi. Nunka lo e lubida e “vraagteken” den nan kara i e mes a sinti manera un isla meimei di un osean bèrdè di deskompreshon.
Despues di un siman na Ulanda, el a bira ferkout ora ku el a sali kas i lubidá limpi ku mester bisti e bendita yas. Den su teoria e áwaseru ku a kuminsá kai fo’i dia ku el a yega, tabata mes laf ku e hendenan na fiesta. E áwaseru straño ku tabata kai dia ku el a yega, a fin fin un siman largu, lugá di basha kai, kaba kos.
E tabata sinti falta di su Vicks ku su mama tabata hunta na su lomba p’e soda saka ferkout. Tambe e tabata yora su Alcolado Glacial p’e baha su kentura. Ta unda e ta saka Vicks i Alcolado Glacial? Anto ta ken ta hunta Vicks na su lomba?
Ku tur su kentura, e mes a sali kaya pa kumpra kuminda. E por a pidi un hende yud’é, pero, komo bon alumno di Estrea e no a pidi ningun hende nada, pasobra nan por ningabu i asina pone bo kara na bèrgwensa, loke ta pió.
El a keda e so den su kamber ku su ferkout. Pa kolmo, no solamente e tabata e so, ma e kamber bashí den e studentenflèt no tabatin mashá kos di gaba. Riba su lèsenar el a prònk e regalo di Lucien, i riba e kashi di paña su maleta tabata drumi tristu asina, anhelando kas. Na kabes di kama e tabatin un krus, manera Estrea a siñ’é (“Pa spiritu no chokabu anochi”).
E ker a pidi pastor bendishoná su kamber, pero ta parse ku na Ulanda nan no konosé esei.
Dos poster el a kumpra un di John Lennon i un di Albert Einstein i, ku sèn ku su tata a dun’é, el a kumpra un kama, un lèsenar i un pikòp. E tabata toka su diskonan di Beatles i Rolling Stones, pero no muchu duru pa no borotá. El a komprondé lihé ku ulandes no gusta boroto.
Esei sí, e tabata gusta i gosa di e libertat na Ulanda. Awó sí e por a kumpra e pañanan ku e ke, laga su kabei krese manera semper tabata su deseo i skucha e diskonan ku e gusta. Na kas di su mayornan e no por a toka su muzik moderno. Su mama tabatin rabia riba e tipo di e muzik ei. Su mama tabata bis’é fast: “Nan a lubidá di pone melodia den e disko”. Awó e por a toka muzik prohibí, e muzik di zumbi, sigun su mama.
Tambe e por a drenta sali kas ora ku e tabata haña bon. Niun hende no ta puntr’é unda e ta bai, ni di unda el a bini. Di otro banda e preis p’e libertat tabata hopi haltu. E preis tabata soledat, dia’den, dia afó.
Un or’ djanochi presis, ora tabata reina den e studentenflèt un silensio manera den santana, e tabata skucha Radio Warschau ku na ora ei tabata toka mei ora muzik di Frédéric Chopin. E komposishonnan nostálgiko di e kompositor polako aki tabata presis e bon remedi p’e.
Despues e tabata bai drumi, anto promé ku e pega soño e tabata repasa un bia mas su dibirtishonnan hubenil manera komementu di kos dushi, subimentu di fli, mira sine di Roy Rogers, yagmentu i korementu di baiskel. Tambe ku tristesa e tabata pensa kon leu tur hende ta ku e stima. Su kabes tabata pasa riba su mayornan, riba Chichi, Estrea, Lucien i … riba Mira ku no ke kontestá su karta pa kaba.
Mainta tempran promé ku solo sali ya kaba wèker tabata ring. Sin un karisia òf un kòpi kòfi di su mama, e tabata lanta fo’i kama, bai baña. “Aanpassen” mashá bunita, pero e sí tabata baña tur dia. Despues di su baño e tabata sinta desayuná e so. Su hendenan tabata hasi falta i hopi bia ora ku e so tabata sinta kome su pan ku keshi mainta tempran, e tabata kòrda ku nostalgia riba e desayuno abundante di sùrnan tempu ku e tabata sirbidó di misa…
E momentu di mas pió tabata ora ku e mester a sali den friu bai “college”. Mainta tempran tabata hasi un friu di grita. E tabata bai “college” riba un baiskel ròkòtòkò ku el a kumpra pa bintisinku florin. E tabata sinti falta di su Raleigh.
Kontrali na e klasnan na “su” Radulphus College e sala di “college” tabata un lugá tur será i benout, nòk nòk di studiante mal bistí ku no tabata baña tur dia, ta sinta hole chubatu riba hende.
Durante “college” e tabata skirbi tur kos ku profèsòr tabata bisa pa despues e bai studia nan. Na “college” mes ningun hende no tabata komprondé ni un pàtaka. Loke e profèsòr a purba splika hopi bia tabata zona manera un kos sin pia sin kabes.
Despues di skol e kalvario di Fifi tabata yega na su kulminashon ku kuminda den mènsa, un lugá di kome pa studiante so. Den un rei largu studiantenan tabata para ku nan tayó, p’e kòki zuai un pida karni, plòf poko batata i smèsh berdura den nan tayó.
Anochi den su kamber e tabata sintié desesperá pa motibu di e soledat aplastante. Su dilanti tabatin loke el a skirbi na “college” pero no tabatin ningun hende pa yud’é komprondé loke el a skirbi.
Tristesa tabata kologá di tur muraya, melankolia tabata hinka kuchú den su kurason i nostalgia tabata balia su wals di skina pa skina.
Anochi e soledat tabata pió. E por a komprendé ku pa motibu di soledat, hende a pèrdè strea di nòrt òf kai den gara di alkoholismo. Hopi bia ora ku e yega kas, e tabata ker a papia ku un hende, kont’é kon a bai awé, tende kualke nobo òf redashi. Logá nada! Ta áwaseru tabata toka tambú riba su bentana i bientu tabata kanta falsu. Danki Dios tur siman su mama tabata skirbié. Fifi tabatin kestion ku tur hende rònt di dje p’e bendito “aanpassen”, anto su famía mes tabata ocho mil kilometer leu.
Na su pareser e lugá akí ta traha te asta riba nèrvio di solo, ku normalmente no tin kunes ku nada. Sigun e den “winter” solo t’asina fadá di Ulanda, ku e ta bai un biaha di Zjil pa bolbe despues di hopi tempu.
Despues di su promé aña na Ulanda, e por a hala rosea trankil atrobe. Su kurason a baha ora ku el a pasa su “propaedeutisch examen” ku bon resultado. Di e treshen studiantenan ku a kuminsá e studio di ingeniero kuné mas o ménos shen so nan a atmití pa di dos aña. E tabata hopi orguyoso ku el a pasa su promé aña. Na Kòrsou tur hende a deskonseh’é di bai studia pa ingeniero (“Ningun antiano no sa slag p’e kos ei”).
Den fakansi su mayornan i su úniko ruman a bin bishit’é. Chichi a bini ku un kaha di Vicks i Alcolado Glacial pa su ruman.
Durante di nan bishita un dia Chichi a hal’é un banda i a papia hopi serio ku ne. Te dia djawe e ta kòrda kla-kla kiko su ruman stimá a bisele e dia ei:
“ Fifi, no keda bo so den kamber ta lombra wowo, ta pensa hinter dia riba Kòrsou so. Ta blo ta kana buska en bano spirit’i Kòrsou den friu, berdura òf e hendenan seku manera kòrki. Bo gusta pensa muchu riba pasado. Ni San Antonio por yudabo haña spirit’i Kòrsou den tera friu.
Esaki ta un mundu nobo. Meskos ku Estrea bo ta deskonfia demasiado kos nobo. Tur kos nobo ta spanta nos. Ta natural.
Pero no hasi manera Estrea i ninga redondamente di pasa riba brùg, djis pasobra ta un kos nobo. Al kontrali saka kurashi, pasa e brùg i bai topa ku e mundu nobo. Papia ku e ulandesnan. Saka un frei. Siña konosé Oropa. Biaha bai Paris òf Spaña.
Kòrda bon mi no ta bisa ku bo tin di bira ulandes. Yu di Kòrsou bo a nasé, yu di Kòrsou lo bo muri. Bo tin hopi problema ku e palabra “aanpassen”. Mi ta komprondé esei pasobra e palabra ta falta rèspèt, nos balor sagrado. Pero esei no ke men ku bo tin di dal porta sera, sinta den bo kamber lombra wowo”.
E palabranan di su ruman a hasi masha impreshon riba dje. Ta un bia so su ruman a papia ku ne serio, despues di esei e no a bin bèk riba e tema. Esei tambe el a apresiá masha. E no gusta hende papia den su kabes.
El a hisa kara mira su ruman stimá ku awó, hopi aña despues ku el a bin bishit’é na Ulanda, tabata sintá den balkon di su kas.
“Chichi, bo ta kòrda ku dia boso a bini Ulanda bin bishitami boso a bin keda na un pension?”
“Klaro mi ta kòrda Fifi, anto nos mester a paga dies plaka èkstra kada bia ku nos baña. Sigun e hòspita no tabata bon mes pa baña tur dia. Hende sa haña hende den kos straño”.
“Ta p’esei e studiantenan tabata hole chubatu riba mi”.
“Esei ta nada ainda, Fifi. Un dia nos a mira ku pushi di hòspita tabata lembe tur tayó limpi limpi. Nos a kuri limpi bai, bai buska un otro pension. Anto e hòspita ta blo ta puntra nos di kon nos ta bai. Te asta el a ofresé di baha preis pa baña te na sinku plaka”.
Nan tur dos a grita hari.
“Stima pushi ta un, pero lagué lembe bo tayó sí ta bira di mas”
“Ei ta palabra, Chichi. Kon ta ku bo dos kachónan Fidel i Moesje? Te ainda nan ta drumi den èrko ku bo? Anto bo pushi Micifuz tambe ketu bai ta pèrdè kaminda di kas? Pa nos no lubidá bo lora Puki ku hinter dia ta papia kos di kompromiso i bo makaku Aap ku largu bai ta hòrta kuminda di bisiña?”
Nan tur dos a bolbe hari nan barika yen.
“Bo sa, Fifi, mi tin gana di sa ku te ainda na Ulanda no tin kachó falsu, manera tempu ku nos tabata ei nan. Ta “winter” ta atakanan hasi nan mansu òf ta den e kuminda karu foi bleki tin trankilisante?”
“Mi no sa ku ta kuminda òf ta wer, pero e kachónan ei ta nada kompará ku nos kachó Cooper. Wèl, n’ tin elemento pió. Manera kaiman na bok’i riu e tabata sinta wak ladron òf lora di bisiña, pa na e momentu ménos sperá e bula sali manera welek. Tin bia ta manera un spiritu malu tabata drentele. E tabata gruña tur hende, saka djente, hasi propaganda falsu pa Colgate”.
“Pero serio Fifi, lokual a hasi mashá impreshon riba mi ta, ku na tera friu trahadó di pakus tin mashá atenshon pa mucha. Den karniseria, por èhèmpel, nan ta duna mucha pida wòrs. E trato ku muchanan tabata haña na Ulanda ta ekspreshon di noblesa di un pueblo”.
“Seka nos lubidá. Si un mucha bai kumpra un kos na bentana, anto si e, ku su kabes yen ku lo e sòbra sèn pa kumpra mangel, e lubidá limpi di yama e señora di e bentana bon dia, prome e señora no ta aktu e mes, pa despues bisele ku no ta kachó e ta, ku bo n’ tin nodi di yama bon dia!”.
“Nos a pasa kontentu na Ulanda. Ta lástima ku nos mester a bolbe Kòrsou”
I e imágen di dia ku el a bai yama su hendenan ayó na Schiphol a bolbe bèk den su mente: áwa tabata kai i su wowonan tabata yen di awa.
Semper ora e yama un persona stimá ayó, e tin miedu ku ta último bia ku e ta mir’é na bida.
E tabata kòrda bon bon último bia ku el a yama su wela ayó. Su wela a bras’é duru i mas largu ku nunka.
Despues, un anochi el a soña ku warawara, símbolo di morto Estrea a siñ’é, tabata bula ku un ka’i morto ku su wela aden. Danki Dios e warawara a laga e ka’i morto kai. Algun dia despues el a haña un karta di Tata ku su wela a bira malu.
Ora ku algun anochi despues el a soña ku warawara a bin bèk pa e ka’i morto di su wela, e no tabatin nodi di habri e telegram ku a yega e siguiente dia fo’i Kòrsou…
For di e dia ei el a keda ku miedu di su soñonan, manera e soño fastioso di ayera nochi di Chichi, pero danki Dios su ruman ta sintá huntu ku ne den balkon di su kas…
“Weiter, mi tin un muskita den mi sòpi!”
“Kabayero, shht! mi no tin muskita pa tur hende”, e weiter a kontesté.
Fifi a lora abou di harimentu ku e chiste di Jorge.
Despues ku Chichinan a bai bèk Kòrsou, te dia djawe Fifi ta kòrda e suerte ku e tabatin den su di dos aña na universidat el a bin sera konosí ku Jorge, un yu’i Kòrsou ku a bin biba den su studentenflèt. Pronto nan a bira amigu íntimo, kasi manera ruman. Jorge ta bastante altu, nèt no largu. E tin wowo bibitu (“Un wowo pa mira spiritu”, Estrea lo a bisa) i un nanishi smal ku ta keda manera “uitroepteken” den su kara.
Jorge a hala atenshon di Fifi pa su bon manera, su bon gustu, su sabiduría i su sentido di humor: e ta bisabu fresku asina ku e no ta hasi tal kos, pasobra e kos ei no ta bon pa su biografia despues…Pero mas ku tur kos Fifi a gusta ku ningun hende no por subi lomba di Jorge, ta manera ku tur mainta Jorge ta hunta Vaseline riba su lomba.
Si tin un kos apart di Jorge, ta su outo ròkòtòkò. Fo’i dia ku el a hasi un intento di drecha e “gear box” di e outo, e outo por kore solamente den su “reverse”. Esei no tabata kita ku Fifi kuné tabata kore rònt Delft anochi den outo. E outo tabata dushi kayente den “winter” i den su “reverse” te aínda e outo di dje tabata kore mas lihé ku e baiskel di Fifi.
Si Chichi por a mira nan, lo el a bisa: “Sin kita sin pone un amigu pa Fifi”.
N’ tin hende ku sa mas di historia di Kòrsou ku Jorge. Ki banda ku bo bir’é, sea historia kultural, sea historia polítiko òf historia komersial, e tabata na altura di nan tur.
Sigun Jorge e estadia di dje i di Fifi na Ulanda tabata manera un bia’ di deskubrimentu na un kontinente straño ku tribunan hostil. Pesei segun Jorge no ta un koinsidensia ku Fifi a sali riba un tres di ougùstùs pa Ulanda. Columbus tambe a sali un tres di ougùstùs fo’i Spaña pa deskubrí Merka. Nan dos a hari nan barika yen p’e analogia i koinsidensia’ki.
Ku plaser Fifi tabata kòrda kon Jorge tabata kont’é ku smak di e dos muchanan di Otrobanda ku sin un formashon profeshonal a kue e general i atmiralnan di lugánan grandi, manera Inglatera i Spaña, kabes abou. Igual ku lokual e gran general Toussaint l’Ouverture di Haiti a hasi ku general Leclerk, e sua di Napoleon.
General Manuel Piar a hasi koi Cha Tiger ku spañónan ora ku el a kombensé Simón Bolívar pa konkistá promé e yanonan di Benesuela i despues changa e kapital Karákas. Un siglo despues Mao-Tse-Tung lo hasi mesun kos na China. Yen di orguyo Jorge tabata konta Fifi ku e sòldánan tabata stima Piar mashá. Dia nan ku nan a bai ehekutá Piar pasobra e no tabata ke obedesé Bolívar, Piar a duna e sòldánan ku tabata bai fusil’é su último sigarianan. Ku awa na wowo e sòldánan a tir’é mata.
Despues ku inglesnan a blokia hinter e parti sur di Kòrsou, keriendo asina ku ningun barku no por drenta mas ku kuminda, Luis Brion a drenta na Norkan, na Chinchó, i asina a hasi inglesnan chambòn. Libertat tabata e gran ideal di Luis Brion. Pesei el a gasta tur su sèn pa liberá Benesuela. Tristu ta ku ta e mésun Brion aki a presidí e tribunal ku a kondená su kompatriota Piar na morto.
Jorge tabata tambe un ekselente kontadó di kuenta di spiritu. Komo kontadó di kuenta Fifi tabata kompar’é ku Estrea i Lucien. Si e mundo di e kuentanan di Nanzi ku Estrea tabata konta ku tantu zjeitu tabata un di fantasia, i e kuentanan di Lucien tabatin e realidat karibense komo tópiko, e kuentanan di Jorge tabata meimei di fantasia i realidat. Un mundo di kos ku por a pasa, pero tambe no por a pasa.
Espesialmente despues di diesdos’or djanochi Jorge tabata den su hehehe. Ta di Jorge Fifi a tende pa promé bia e kuenta di un lanthùis, kaminda anochi nan sa tende kadena ta lastra abou di e katibu ku e Shon a bati mata. E kasá di e Shon a kòrta e Shon su orea ku e katibu.
Un di e kuentanan ku Fifi a gusta mashá, t’esun di e dos yònkumannan, ku un anochi despues di diesdos’or tabata ta kore na kaminda di Bándabou ta bin pariba i ku a mira dos mucha muhé masha bunita ta pidi un kabes di boto.
Nan a hiba e dos rumannan akí kas i e dia siguiente mes nan a bin buska drechi di nan, asina enkantá nan a keda di nan. Logá mashá lihé a bin sali na kla, k’e dos rumannan hopi aña pasá a muri den un desgrasia di outo ku a tuma lugá nèt kaminda e dos spiritunan tabata pidi “lift” i ku e kas kaminda nan a hiba e dos beyesanan tabata kas di nan Mama.
N’ ta einan kuenta a kaba. Sigun e kuenta komo konsekuensia di e enkuentro ku e dos spiritunan, un di e mucha hòmbernan a muri misteriosamente i e otro a kaba na Montekristu. “Despues di diesdos’or djanochi spiritu por supla den bo kara, anto e ora ei no tin awa pa laba”, Jorge a agregá.
Un dia Jorge a invitá Fifi pa bai “mesita” kuné. Djis pa komplasé el a kai sinta na un mesa rondó di kuater pia. Tabata e, Jorge, George un otro amigu di Jorge i un persona ku tin e don di komuniká ku spiritu. Pa medio di e “medium” Jorge en bèrdat a papia ku un tawela di dje, ku danki Dios, tabatin bon beis i a bai bèk su lugá, pasobra tin bia spiritu ta rabia, keda persiguí esun ku a yam’é…
Jorge tabata kombensí ku por tin kontakto entre bibu i morto. Asina un dia el a laga Fifi tende un disko di un persona ku via di “mesita” tabata den kontakto ku Chopin. E músiko a dikta e señora su komposishonnan nobo i e señora a grabanan.
E komposishonnan en bèrdat tabata zona manera Chopin, pero Fifi sí nunka no a kere, p’e simpel motibu ku e muzik tabata falta un kos: kontrali na esun ku Radio Warschau ta toka, esaki no por a konsol’é, ora e ta sintié so.
Ora ku Jorge tabata papia di kos ku ta yama morto, e tabata pone Fifi kòrda mashá riba Estrea. Segun Jorge, si bo toka muzik di morto den bo kas, manera “Marche funèbre” di Chopin, bo ta yama morto. Jorge tabata kere tambe fiho, ku si bo mira un barbulètè pretu den bo kas, ta un di bo hendenan ta bai muri…
Manera Chichi a konsehé dia ku e tabata na bishita na Ulanda, Fifi a bai keiru Spaña. Pa regalo pa su kandidatsèksamen, el a pidi Tata un bia’ pa Spaña. Chichi tabatin kompletamente rason. E bia’ ku trein di Ulanda pa Spaña tabata algu espektakular. Mainta tempran el a sali fo’i Ulanda i el a yega Paris atardi, pa di einan anochi e subi e “nachttrein” ku e nòmber poétiko di “Palombe Bleu” pa Spaña. E dia siguiente el a sigui bia ku “Iberia Express” ku ta sali for di Irún pa Madrid. E trein tabata pasa den Pirineo. El a gusta e parti ei mashá. Despues di tantu aña di mira pòlder flèt flèt so, el a keda enkantá di mira “Picos de Europa”. Mainta tempran den restorant di e trein, el a sinta desayuná bou di un pòtrèt di Generalísimo Franco, miéntras ku e aire fresku di serunan tabata yena su pulmonan dushi asina.
Seru haltu i trein tabata su bida largu. E tabata gusta sinti e trein lucha kontra di e serunan i finalmente vense nan un pa un. Hopi bia despues di e seru tin otro seru, pero ku perseveransia e trein tabata keda subi nan un pa un.
Meimei di Spaña el a realisá ku e ta ta leu foi laman i el a sinti falta di e holó salu di laman ora ku e i Lucien tabata yega Bok’i Samí. I e trein tabata lucha ku e serunan, meskos ku e dia den kuaresma ku e ku Lucien a bai piska dradu i nan a gatia bai kosta.
Mèrdia, ora e trein a sali fo’i e serunan, promé e trein a para un eternidat, pasobra tabatin un toro riba kaminda. Despues ora ku a yega Burgos banda di dos or di mèrdia, el a mira tur hende sali for di trein pa bai tene un siesta! Si “Iberia Express” mes t’asina, ta kon ta para ku trein ku no ta “express”…
Na Madrid el a bai keda seka su tio ku tabata hiba un bida flamante. Den tur restorant ku nan drenta Tio tabata konosé tur hende.
E tio akí tabatin un negoshi inkreibel ku Kuba. Si ta un otro hende a kont’é di e negoshi ei, lo el a kere ku ta fantasia kubano, pero komo Tio por bende un èskimo un frizjidèr, e kuenta por ta posibel.
Tio a kont’é ku el a papia ku Fidel Castro di un dil pa Kuba kumpra konvoi na Chekoslovakia i ku Spaña lo yuda Kuba ku finansiamentu di e proyekto. El a keda straño ku su tio, ku ta ferviente antikomunista, tabata hasi negoshi ku Fidel Castro, pero pa tio “negoshi ta negoshi” sin eskrúpulo. Tambe a strañ’é ku un régimen antikomunista manera di Franco por yuda Fidel Castro, pero segun Tio, Fidel Castro ta yu di migrante spañó, komo si fuera esei ta splika tur kos.
Un otro negoshi ku tio tabatin pendiente ku Kuba tabata bendementu di
kref di Kuba na Oropa. Einan sí kos a bin bira polítikamente kompliká, pa motibu di e bòikòt ekónomiko kontra Kuba.
Fifi tabata papia hopi ku Tio riba e tema ku e tabata sinti su mes mas na kas na Spaña ku na Ulanda. E mes no tabata sa di kon presis, i e tabata bati kabes ku Tio pa sa di kon. Na opinion di Fifi podisé ta pasobra spañónan ta papia mas animá ku ulandes, i di tal forma ta ekspresá nan sintimentu mas ku ulandesnan. Nan ta parse ménos será, mas penetrabel.
Podisé tambe e anarkismo di e spañó tabata hasi mas impakto riba e sentido
di libertat di Fifi ku esun di e ulandes pulushi, ku ta kla pa mustrabo riba tur sorto di regla. Of podisé ta pasobra e ta turista tur kos ta parse mas bunita ku nan ta den realidat. Kisas tambe pasobra papiamentu parse spañó…
Tio su opinion den e asuntu akí tabata hopi kla. Segun Tio ta tur kaminda ku Imperio Romano tabata, e hendenan a siña “Carpe diem”, esta gosa di bida. Na tur sobrá lugá, espesialmente kaminda kalvinismo a plama, manera na Ulanda, sigun e ta manera ku pisa di morto a kai riba hende. Pa Tio ku tabata gusta biba bon, e splikashon ei tabata mashá satisfaktorio.
Ta te na final di su permanensia, riba un mainta ku shelu tabata kompletamente despehá, Fifi a bin realisá di kon e tabata gusta Spaña mas ku Ulanda. Ku su idioma, ku su klima, ku su manera di bida, Spaña tabata parsé Kòrsou mas ku Ulanda. Asina den e mundu ku el a bai deskubrí, riba konseho di Chichi, el a bin haña algu di su mes.
Ora Fifi a bolbe fo’i Spaña i el a mira su kamber solitario atrobe, a drent’é un tristesa. Su kabes a bolbe pasa riba Mira. Di Mira e no a tende nada fo’i dia ku el a bini Ulanda. Pesei el a disidí mió e purba lubid’é, dobla warda numa, dera speransa, buska un otro.
Saka un frei, Chichi a bisele. Djis pa grasia el a pinta den su pensamentu kla kla e mucha muhé deseá, el a traha un plan tur ku lugá ku bo tin mas chèns di topa un mucha muhé i un plan di konkistá despues di e promé kontakto.
Marinka el a topa pa kasualidat. Jorge a hala su atenshon riba un “college” interesante di idioma maya na Leiden. Dia ku el a bai e “college”, el a mira un beyesa di un mucha muhé ku wowo bèrdè manera kunuku den temp’i awa. I ora ku e papia, su stèm ta suave manera bientu di laman mainta tempran.
Pa kuminsá el a gusta e nòmber Marinka. E tabatin un sonido melódiko
i alabes misterioso.
Marinka tabata di orígen oustriako. Ta toka mes e tabata toka fió. Ku un entonashon di bèrdè mes, e ta’ toka tur sorto di wals vienes. Fifi a keda fasiná p’e echo ku Marinka ta studia idioma maya.
Por tin un idioma mas eksótiko?
Promé bia ku el a bai bishitá Marinka, esaki a traha fiel na su orígen oustriako un bolo di Sacher. El a sirbi e bolo riba un skòter estilo Jugendstil. Marinka tabatin estilo di bisti. Esei bo por a nota na tur kos: di su tas di Gucci te e renchi di djamanta ku el a heredá di su mama.
Promé bia ku nan a sali, nan a bai un kònsèrt di Arthur Rubinstein, ku a interpretá solamente obra di Chopin. Esei tabata Fifi su zjilea despues di skucha Radio Warschaw tur anochi. Despues di e kònsèrt e i Marinka, dushi brasá a repasá tur sorto di detaye di e kònsèrt manera e tèmpo di Rubinstein den e Larghetto di e pianokònsèrt i su rubato den e nokturno.
Na prinsipio tur kos entre e i Marinka tabata bai dushi, awa ku suku. Kosnan a kuminsá bai malu ora ku un dia el a kere ta mashá kos el a hasi, ora el a bin buska Marinka den un Buick di hür, kòrá kla manera su Raleigh. El a keda disgustá ora Marinka no a gusta e outo, pasobra el a haña ku e outo ta hala muchu atenshon. Pero ta nèt esei e tabata ke! Ta ken Marinka ta kere ku e ta? Un di e mucha hòmbernan barata ku ta bin buska un mucha muhé pa bai fiesta “achterop de fiets”?
Fifi a sinti ku Marinka tabata pone muchu preshon riba dje pa diskutí hinter dia. E kestion di tende kikmentu hinter dia, a kuminsá kansele. E no gusta hende papia den su kabes hinter dia. Marinka por tin skòter estilo Jugendstil, pero na su opinion e falta moda di anda ku hende. E ta haña ku si bo tin di bisele algu papia un bia ku ne na serio ta mas ku basta. Marinka por wel tuma un ehèmpel na Chichi ku dia ku e tabata na Ulanda a hal’é un banda i despues di esei e no a bin bèk riba e tema.
Dado momentu Marinka tabatin Fifi su pasenshi den un bòter. Un di e bianan ku Marinka a bolbe kuminsá ku pleitamentu, Fifi, ku básikamente ta un persona mashá pasífiko, ku stima balansa i armonia, a eksplotá i a zundra Marinka na papiamentu! Te ainda e ta tendele bisa Marinka: “Mi ta lastra wil, dera tròt, hinka mi outo den su “overdrive”, kore limpi bai lagabo”. E ta kòrda ku Marinka a keda mir’é manera marka a dal e i mas p’e rabia. El a kaba su relashon ku Marinka i su kurason a baha. Asina e wals di Marinka i Fifi a bin kaba na nada.
Despues di hopi tempu un anochi ku den su soño atrobe e tabata zundra Marinka na papiamentu, el a bula lanta i a hura ku nunka mas lo e no tin un frei ku no por komprondé su lenga. Kon e por a lubidá e punto kardinal ei dia ku djis pa grasia el a pinta den su pensamentu kla kla e mucha muhé deseá?
Sigun Fifi ta Mira su falta ku el a hañ’é den e problem’akí, pasobra si Mira a kontestá su kartanan, nunka lo el a drenta ku Marinka. Asina el a haña un motibu mas pa lubidá Mira.
Di e temporada di su estudio despues di Marinka, pa un motibu deskonosí pe mes, Fifi no tabata kòrda muchu. E bida tabata monótono, ku poko variashon i ku hopi solitut i áwaseru. Tin bia e no tabata tuma molester mes di habri kortina. Ora e lanta, e tabata baña, desayuná i kuminsa studia. “All quiet on the western front”. Su estadia tabata largu manera kuaresma.
Su zwembroek semper e tabatin na man, pa por sea kaso “dijk”nan kibra, laman basha drenta tera, e por landa trankil. Foi dia ku ela bai piska dradu ku Lucien el a keda ku masha rèspèt pa laman.
Su mama, simbolo di estabilidat, a keda kumpli ku su promesa. Sagradamente tur siman e tabata haña un karta di su mama.
E tabatin mashá gana di bolbe su lugá. E anhelo pa bai bèk Kòrsou tabata dun’é brio i el a traha duru, pa kaba su estudio. Ku kada èksamen e pasa e tabata haña mas brio. El a kuminsá mira lus na final di e tùnel largu.
Despues ku el a pasa su último èksamen, el a kue djap un luna largu p’e spar sèn pa su fiesta di graduashon. Dia di su graduashon su tio a bini fo’i Spaña. Despues di e seremonia di graduashon, Tio, Jorge i Fifi a bai kome.
Anochi el a spat e sèn di hinter un luna ku un fiesta di kita sombré. El a hür un sala di fiesta, kumpra pi’e galiña i bibida na abundansha, i e i su amigunan a pasa tur afó.
E despedida di Ulanda tabata seku. El a pone un anunsio den korant p’e bende su kosnan. Komo e no tabatin kama mas, e último dianan el a pasa seka Jorge.
E último anochi Jorge a invitá Fifi pa nan bai kome. Jorge, ku semper gusta wega, a bis’é p’e bai ku un muskita morto den su saku. Ora nan ta serka di kaba nan sòpi Jorge di ku Fifi: “Tira e muskita morto den e sòpi”. No ta poko skandal Jorge a hasi ku e weiter, pasobra ta den tur dos sòpi tabatin muskita. Na final ta doño mes a bini aserka, i nan a kome nan barika yen pòrnada…
Ora nan a bolbe Jorge su kamber nan a keda hari di e suseso hinter anochi. Ta Jorge so por a inventá un kuminda di despedida asina.
Su manisé Jorge a yud’é karga maleta pa bai kue bùs i el a bai kuné Schiphol. Fifi no por a keda sin kompará su despedida emoshonal di Kòrsou, ku e despedida akí di Ulanda…
Den avion bayendo bèk su isla natal e tabata kòrda kon el a sinti dia e tabata bai Ulanda pa studia: ku awa na wowo pero kla pa lucha. El a gana i esei a yen’é ku gran satisfakshon.
Na mes momentu awó ku e ta bayendo bèk e tabata pensa ta kiko ta ward’é na Kòrsou. Kuanto kos lo a kambia den shete aña? Kon su hendenan lo tabata? Kon su kas? Lo e por sinti su mes na kas atrobe?
Anto tambe tabata preokup’é kon Kòrsou mes lo hañ’é. Talbes nan lo haña ku el a makambisá? Asina aleu ku e konosé su mes, e no a makambisá. El a kambia, esei sí. E ta haña di su mes ku el a bira mas puntual, mas serio.
Si un hende lo a puntr’é ta kiko Ulanda a siñ’é, lo el a kontestá ku el a siña un fishi, el a bira ingeniero. Su soño di mucha di sa hopi di teknologia a bira realidat. Ulanda a siñ’é tambe di biba e so. Di e banda ei e tabata sinti alivio ku e temporada di Ulanda ku su soledad aplastante ta tra’i lomba. Si Ulanda a siñ’é un kos ta di apresiá kompaño di hende, pero no hende kon ku ta. Hende ku ta komprondebu i ku bo no tin nodi di splika hinter dia tur sorto di kos, pero ku sa bo lenga, konosé bo kultura.
Tambe a pasa den su kabes ku si kualke dia e por bolbe bèk Ulanda pa biba. E pensamentu só ku e tin di bai bèk Ulanda a pon’é soda friu. El a keda ku un miedu kasi pániko di biba na Ulanda. E tabata hororisá di Ulanda. Di Radulphus College tambe na prinsipio e tabatin miedu, pero despues el a bin sintié na kas. Nunka e no a kustumbrá ku e soledat i e áwaseru eterno. Loke a ten’é riba pia na Ulanda durante e shete añanan tabata ku su permanensia tabata temporal. Esei tabata su speransa i brio. E no ke ni pensa, ku kualke dia e tin di bai bèk Ulanda, pa bolbe eksperimentá e mésun trastorno. Dios spar hende.
Ora den avion el a mira su isla ta bini mas serka, a pasa den su kabes loke Estrea a siñ’é: “Dios ta primi, ma e n’ ta mata”.
III. DI TRES PARTI: FIFI TA KORDA SU REGRESO NA KORSOU
Ora el a yega Kòrsou ta manera un neblina a lanta. Tur kos a bira transparente. Tabata ku di repente tabatin atrobe balansa i di armonia, meskos ku den su hubentut. Awó e tabata bèk meimei di su hendenan, manera un piská den laman. E tabata yen di idealismo pa traha pa un mió futuru p’e lugá kaminda su lombrishi ta dera.
Kontrali na dia ku el a sali pa Ulanda i ku tabata manera fièrnu mes a sker, asina kalor tabata hasi, ora ku el a yega el a sinti ku ta manera kalor a brasele, no ke laguele bai mas. I e ta kòrda kon su kabes a pasa riba su wela ku tambe promé ku el a sali a bras’é duru, mas tantu ku nunka.
Na Hato tur su famíanan tabata ward’é. Tabatin harimentu i hopi brasamentu. Tur hende tabata felis ku el a bolbe. Na kaminda di Hato pa kas, golos e tabata guli su promé impreshonnan di su isla natal despues di shete aña. E pal’i flamboyannan tabata bria den nan bistí kòrá kla, i e kibraháchanan tabata lusi ku nan flornan hel bibu. Den su fantasia nan tur a bisti pa dun’é un bon biní. Pa promé bia den hopi tempu e tabata sintié na kas atrobe.
Hopi kos a kambia pero e holó di su kas a keda mésun kos: e holó di semper di Silvo Silver Polish i Johnson’s Wax no a kambia. Tabata komo si fuera ayera e tabata pará na Hato pa bai studia na Ulanda.
Ta na e palunan ku a krese den su kurá e por a mira ku shete aña a pasa: e pal’i tamarein a krese bai shelu, e pal’i koko a pasa dak di kas bai i porfin e palu di sòrsaka a pari.
Naturalmente hopi kos mas a kambia: su mama i tata a bira mas bieu, Chichi a bai biba riba su mes, Estrea tabata na hòspital i Lucien a bai biba otro kaminda.
E promé anochi na Kòrsou, despues di tantu aña, a pasa kompletamente diferente ku e tabata imagin’é na Ulanda.
Cooper tabatin un di su atakenan di lokura i a keda blàf hinter anochi bou di su bentana, strob’é di drumi. Den mardugá grandi, ora ku Cooper a stòp di mira spiritu, ata chuchubi a kuminsá hasi redu.
Asina ku el a drumi malu i el a lanta tur zurú di soño.
Nan a bisele ku Estrea a wardele bini bèk p’e muri. Mainta, asina el a lanta, el a bai bishitá Estrea na hòspital. Ya hopi tempu Estrea tabata sinti malu, hopi malu, te ku el a haña santoli i famíanan a kuminsá prepará tur kos pa entiero.
Estrea a rekonosé Fifi, a bras’é, a bis’é ku e ta mashá orguyoso di dje i tambe el a bis’é ku e ta kontentu ku “awó tur kos a pasa”. E dia ei mes Estrea a muri. Fifi a yora komo si fuera ta su mama mes a muri. E tabata inkonsolabel. Fifi a keda impreshoná p’e morto di Estrea ku a muri manera el a biba: digno i orguyoso. Dia di morto famíanan di Estrea a dun’é e honor di ta un di e personanan pa karga kaha di Estrea drenta santana.
Ora ku Fifi a sali hòspital el a kana bai Awasa. Su euforia di ta bèk na Kòrsou a pasa un bes. Ta manera ku un chuchubi a lantele foi di un soño felis.
“Korsou ta kiko e bira di bo? Otrobanda ta kiko bo a hasi ku nan tin di kastigabo asina?”, el a puntra su mes. Fifi no por a kere su wowo promé bia ku el a mira e viadukt ku nan a traha duars dor di Otrobanda. Ta ken por a tribi di duna Kaya Grandi un bòfta asina? E mes ku ta ingeniero di Delft, ku beton ta su pan di tur dia, a yena ku asko ora ku el a mira e viadukt. Kaminda ku e tabata hunga komo mucha a bira un fièrnu di beton.
Otrobanda mes tabata manera hende ku a bai “knock-out”. Kasnan tur dekaí i sushi. Estrea semper a siñele ku bo por ta humilde pero ku dignidad. Bo kas por ta chikí, pero tenele limpí i no laga ningun hende bin mòrs ku bo, bisabo algu foi sla.
Ora ku el a yega Awasa, anto el a mira kiko a sobra di dje, despues di Trinta di Mei el a bolbe sinti manera e tabata den su kamber den Delft. Atrobe tristesa tabata kologá di tur muraya, melankolia tabata hinka kuchú den su kurason i nostalgia tabata balia su wals di skina pa skina.
Ta esaki a sobra di e luga kaminda e tabata bai sine di Roy Rogers na West End, pa despues hunga ku su amigunan ta ken ta Roy Rogers, i ken ta bandidu?
E dia siguiente el a bai bishita Lucien. Esei, a dera su kurpa na bida. E tabata biba awó tra’i lomb’i Dios. E lugá ku Lucien tabata biba tabata simbóliko pa su mes aktitut: el a bira lomba pa mundu.
Lucien tabata asina kontentu di mira Fifi despues di tantu aña ku su wowo a yena ku awa. Fifi mes no por a keda sin kòrda su despedida dia ku el a sali pa Ulanda, ora ku Lucien a trese pe un fli chikitu di pal’i lusafè.
Lucien a puntr’é ku e ta kòrda ku el a kont’é di Toussaint l’Ouverture i el a habri su kurason pa splik’é ta kon e ta mira e kausanan di loke a pasa dia Trinta di Mei.
Sigun Lucien promé ku Trinta di Mei tabatin malkontentu sosial, rasial i polítiko. No tabatin un lei di salario mínimo, ni tampoko un lei di rekonosementu di sindikato, ni un lei di retiro.
“Fifi, promé ku Trinta di Mei, obrero tabata manera yu sin Mama. Doño di trabou tabata hasi i deshasi manera ta nan ta haña ta bon. Falta di balansa Fifi entre derechi di trahadó i di doño di trabou. Na Isla nos ku ta yu di Tera mes nan tabata tene abou. Ta p’esei nan ta bisa Kòrsou ta mal mama, pero bon madrasa.
Nos tur a spanta di Trinta di Mei. Ta na Merka hendenan tabata sende bario na kandela. Nunka mi no por a kere ku un kos asina por a pasa akinan. Abo tabata e tempu ei na Ulanda, ta p’esei mi ta kontabo pa bo sa.
Tin hende ta bisa ku despues di Trinta di Mei ta manera ku fuku a kai riba e luga’ki, pero porfin tradó a bin haña mas derechi i hendenan di koló a bin haña posishon di responsabilidat.
E preis ku nos a paga ta ku doño di trabou i tradó a keda manera rabiá ku otro, falta di armonia. Esei ta e preis ku bo tin di paga ora ku un kos bai violento. Ta manera ku despues di Trinta di Mei violensia a para bira parti di nos bida. Tur esei pasobra tradó a pidi pan i rèspèt”.
Seka e último palabra Fifi a sinti kon Estrea tabata hari kuné foi di shelu.
Dia ku Fifi a bai bishitá Lucien el a ripará ku su amigu tabata basta amargá. Lucien tabata krítika masha e materialismo na su isla natal. Komo si fuera ku Lucien tabata rabiá ku tur hende i e no tabata ke sa nada mas di mundu.
Fifi tabata di akuerdo ku Lucien ku te asina aleu ku e por mira, su isla tabata sushi i deskuidá. E mes a ripará ku Otrobanda tabata dekaí, yen di edifisio bunita, pero kanfuyá pa negligensha. Ta manera ku komehein no solamente a kome shirishiri di edifisio, pero si e mester kere su amigu Lucien, tambe di mente di hende.
Despues di algun luna Fifi a haña trabou na gobièrnu. Promé dia el a bai traha ku mashá brio, yen di idealismo. Su kara a bira tur duars ora ku el a yega ofisina i a ripará ku nan no tabatin un lèsenar ni un stul p’e. Ta e ora ei e mester a bai depósito pa huntu ku un “bode” buska su kosnan di ofisina.
Promé fin di siman despues ku el a kuminsá traha, el a bin sera konosí ku Els na un fiesta kaminda su bisiña bieu Chèt tabata toka ku mashá zjeitu. Pa Fifi, Els ku a nasé na Kòrsou di mayornan ulandes, ta un ehèmpel perfekto di meskla antiano i ulandes: di un banda e tin e karakter serio di ulandesnan, di otro banda e tin e harí antiano. Su papiamentu ta otro ehèmpel: e ta papi’é sin asento, pero ku hopi palabra ulandes. Te asta su kurpa ta un meskla: ku su kabei ‘i manteka, nanishi punta punta i wowo blou e ta netamente oropeo, pero e koló di chukulati di su kútis ta proba ku e ta un hende ku ta biba den trópiko.
Els ku ta yùfrou’i skol a bisa tur loke Fifi mes tabata kana pensa di Kòrsou. Si ta un ulandes a bini ku tantu krítika, lo el a baha su chup flèt flèt, pero komo Els a nase na Kòrsou, el a haña ku e tin derechi di papia. Els di ku loke ta falta na su isla ta un sentido di amor pa patria, tur hende tabata mira solamente nan mes interes. Mirando bon el a bai un stap mas aleu ku Lucien, p’e echo ku, segun e, ni den famía mes ya no tin amor.
Na skol el a ripará ku alumnonan ta sufri di negligensha emoshonal. Na kas ningun hende no tin interes pa otro. Mama a bai traha òf ta na fiesta, Tata no t’ei i wela ku ántes tabata tira bista riba e ñetunan, tambe tin otro ko’i hasi. Pa un momentu su kabes a pasa riba e kòmbersashon ku e tabatin ku Chichi tokante di edukashon di mucha na Ulanda.
Fifi a bin gusta ku Els. Su karakter alegre, pero na mes momentu serio, tabata kuadra mashá bon ku Fifi. Kontrali na Marinka, Els tabata lagué ku tur libertat di mundu pa hasi i deshasí manera e mes tabata haña ta bon. Despues di trabou Fifi tabata bai busk’é pa bai keiru i kome su kosnan di boka dushi, ku por siertu a pon’é yena bira manera un tròm.
Nan a bin gusta otro asina tantu ku nan a bin kasa. Promé nan ker a traha un kas, pero despues di a tende kiko hopi hende a pasa’den ku kontratista òf ku sèmènt ku ta kaba na mitar di kaminda, Fifinan a lebumai e plan i a kumpra un kas na Emmastad: un kas ku un dak manera un sombré enorme; bentana i porta di mahòk; skarní, man di porta i di bentana di koper, i un kurá amplio yen di pal’i fruta i pal’i sombra. E bendedó di kas a bis’é ku Isla a laga traha nan di tal forma ku nan por resistí orkan…
Ku tur rèspèt pa e ingenieronan ulandes ku a logra traha un kas fuerte i fresku, Fifi mester a konstatá ku e kas falta dos kos esenshal: un lugá pa barbekiú i un plenchi patras pa ora tin fiesta. Konosiendo e ingenieronan di Delft esei no a strañ’é nada. Nan kabes lo ta den “sommetjes maken” i no den fiesta. Aki sí ta otro gai ta kanta i el a laga traha un barbekiú i un pista di baile p’e balia kachete ku kachete ku su Els stimá.
Tambe el a laga koba un pos den kurá. Esaki tabata un obra bastante kompliká, komo ningun hende no tabata sa eksaktamente unda waya di lus ta pasa den kurá, unda e waya di telefòn ta poné i unda e riolering ta situá.
Ta un pia un pia mester a koba e pos pa no kòrta kabelnan di telefòn i di lus òf kibra e riolering. Danki Dios e awa ku nan a haña, tabata awa dushi i no salu.
Di kura di kas di su mayornan el a planta un pal’i tamarein i un pal’i koko asina ku den su kura di Emmastad tambe lo tabatin bida di Otrobanda.
Fifi tabata gusta e trankilidat di Emmastad. Despues di tantu aña na Ulanda e tambe tabatin rabia riba bochincha. E tabata gusta tende ramakoko papia kuchi kuchi ku bientu. Fifi tabata felis.
E dos yunan di Fifi i Els a bin kompletá nan felisidat. E yunan a yena e kas di Emmastad ku bida nobo i alegría.
Nan a haña yu oochi ku nan a batisá ku e nòmbernan di Nicolaas i Carlos. Pronto e nòmbernan di kariño di e yunan a bira Koko i Kai. Fifi a gosa di mira kon balente e oochi ta ku nan kara yen i nan kurason kontentu.
El a dera nan lombrishi den kurá di su kas i esei a pone ku el a bin stima e kas mas aínda.
Fifinan no tabata sali hopi. Nan tabata dediká tur nan tempu na Koko i Kai. Esnan ku tabata bini na bishita hopi ta Jorge ku su kasá.
Jorge te aínda tabata pone Fifi hari mashá. Asina Jorge a kont’é ku dia ku el a kumpra un “sportwagen” último modelo, su mama a bis’é p’e kumpra tambe un ka’i morto, asina por der’é ora e dal ku e outo, kaba e asuntu un djis.
Kontrali na Fifi, Jorge no a bai traha na gobièrnu, ma el a lanta su mes negoshi. Kosnan a bai bon p’e, te ku el a sera sèn p’e kumpra un lanthùis, ku por siertu tabata mas ruina ku kas. Diferente bia el a ofresé Fifi pa bin traha seka dje, pero Fifi no a tuma aden, ya ku e tabatin komo ideal pa hasi algu pa su pais i no p’e mes.
Ora Fifi sali trabou e tabata yega kas sink’or’ djatardi meskos ku Tata e tabata sosegá su kurpa, kome, hunga ku Koko i Kai, i kontanan kuenta di Nanzi meskos ku Estrea ántes.
Edukashon di su yunan no tabata fásil p’e. E ku semper a bringa pa su libertat, awó tabatin di pone òrdu riba su yunan. E kos ei tabata kontra su karakter. Els tabata rabia kuné, ora ku Fifi tabata ninga redondamente di hasi esei. “Bo ta malkriá nan”, e tabata tira na su kara i Fifi ku ta stima su yunan, ku doló di kurason mester a pone nan kabes na waterpas. Koko mas ku Kai. Koko i Kai tabatin karakter kompletamente diferente. Koko tin un karakter kontentu, e ta papia manera radio i e tin un inklinashon pa ta floho. Kai di otro banda ta basta ketu i e ta gusta traha.
Pa Fifi nada no tabata di mas pa su yunan. Pa fiesta di risibímentu di e oochi el a duna un fiesta di kanta la bamba ku e keda resoná pa hopi tempu despues riba e isla. Kosnan di fiesta nan a bai kumpra te na Miami, i e pañanan nan a laga kose eksklusivamente na Karákas. Komo ku e ta kòrda bon kla ku dia e mes a bai risibí el a haña ku el a keda meskos ku un “padvinder”, el a duna su dos yunan e libertat di disidí nan mes ki paña di risibimentu nan ta bisti.
Dia di fiesta Fifi a habri mangasina: tabatin un mesa di bolo, un mesa ku kref i un mesa ku karni i salada. Mashá hende mes a bini fiesta. Ta manera nan a basha awa pa saka tur kangreu fo’i buraku i tur hende tabatei. Ambiente tabata tremendo. Tabatin payaso p’e muchanan i banda di mariachi p’e grandinan. Tur hende a pasa kontentu. Nan a bebe, te bebe glas…
Ora di bai kas, muchanan a haña “un kos pa kaminda” i e grandinan a haña bolo pretu den un kahita di porselana.
Pa diferente motibu e fiesta di risibimentu a pon’é kòrda su fiesta di despedida na Ulanda dia ku el a kaba di studia. Einan tambe tabatin abundansha i mésun alivio. Na Ulanda tabatin e alivio ku despues di shete aña el a kaba su estudio. “Awó tur kos a pasa” Estrea a bis’é ora ku el a bolbe Kòrsou i esei tabata ekspresá presisamente loke ku e tabata sinti.
Dia di risibimentu e tabata aliviá ku e promé shete aña di su yunan, ku semper nan ta bisa ta esunnan ku mas peliger pa salú, a pasa.
Tambe e tabata mira otro similaridat entre e fiesta di despedida na Ulanda i e fiesta di risibimentu. Na su fiesta di despedida na Ulanda tabata trata di su mes futuru i awor akí ta futuru di su yunan ta sentral. E tabata spera ku kualke dia e por selebrá huntu ku nan, nan fiesta di graduashon.
Ekspektativa, pero tambe na mes momentu, preokupashon ku futuru meskos ku dia el a kaba di studia. Tempu e tabata prepará pa bolbe, e tabata pensa ta kiko ta ward’é na Kòrsou. Kuanto kos lo a kambia den shete aña? Awor akí tabata preokup’é ki futuru tabata warda su yunan.
El a duna su yunan un fiesta di risibímentu ku e ta spera nunka nan lo no lubidá. Tabata su ideal di duna su yunan mesun dibirtishonnan hubenil ku e tabatin manera komementu di kos dushi, subimentu di fli, miramentu di sine, yagmentu i korementu di baiskel. Nan tambe tabatin un baiskel, djadumingu mèrdia nan tabata bai landa i anochi nan tabata bai kumpra eiskrim na Awasá. Den siman anochi tin bia nan tabata bai kome pastechi na Hato òf dabudèk na Shon Foyan. Wikènt nan tabata bai kome piská na Wèspen.
Un fakansi el a bai ku nan tur e lugánan renombrá di kultura maya. E ekskurshon “La Ruta Maya” tabata enserá e lugánan: Copán na Honduras, Tikal na Guatemala i Palenque, Uxmal i Chichén Itzá na Mèksiko. Marinka su hendenan! Asina Fifi ker a siña nan ku tambe den region di Karibe tabatin sivilashon mes elevá ku na Oropa.
Mas Koko i Kai a krese, mas fásil kos a bira pa Fifi. Mas nan kabes a sera, ménos òrdu Fifi mester a pone i mas e por a konsentrá riba su tarea edukativo faborito: siña balor di manera balansa i armonia.
Semper a keda un misterio pa Fifi na ki momentu un kos a kibra den e relashon entre e ku Els, pero na su pareser no tin duda ku ta den un di e hopi pleitamentunan riba e tema di bai Ulanda e balioso balansa i armonia, ku el a rekuperá dia el a bolbe su pais natal, a bai pèrdí. E kikmentu di Els riba Kòrsou n’ tabata e problema, pasobra hopi bia Fifi tabata di akuerdo ku e krítika. E problema tabata ku Els ker a bai biba Ulanda i Fifi nò. E no por a kuadra e deseonan di Els i di e mes, e no por a haña un balansa i e preis ku e mester a paga ta falta di armonia.
Te aínda e ta kòrda kon Els tabata bis’é ku e bia’ki tur kos lo ta diferente na Ulanda, ku e lo no ta só. Pero kon ku Els papia kuné, purba kombens’é ku ta atras so Kòrsou por bai, ku e komo Mama ke ta kaminda su yunan ta, el a keda ku miedu pániko di bai Ulanda.
Promé Els tabata papia mansu kuné, kasi manera e stèm di Marinka ku tabata suave manera bientu di laman mainta tempran. Despues e stèm di Els a bira metáliko, kasi manera blet.
E diskushon ei, dia aden dia afó, tabata kans’é. Pa promé bia den nan relashon, e tabata sinti ku Els a kuminsá ta pone preshon riba dje meskos ku Marinka ántes. “Ta tur hende muhé ta mésun kos?”, Fifi a puntra su mes. “Mira tambe ta kòrtá riba e mésun skèr? Ta mala suerte e tin den amor òf ta falta e tin di perseveransia pa superá kontratempu den un relashon?”
“Ban Ulanda”. Ta manera ku otro kos di papia a kaba. Hinter dia bai Els tabata papia den su kabes riba mésun tema. Disko a pegá einan. Kon ku e purba bòltu e disko, Els ta bini bèk riba e mésun kos. E insistensia di Els tabata pon’é kòrda riba antes, ku e ulandesnan tabata papi’é di e bendita tema “aanpassen”.
Komo papiamentu riba baimentu di Ulanda semper na final ta bira diskushon i despues pleitamentu formal, tin bia e tabata fingi ku e ta malu, subi kama p’e sosegá su kurpa, pero Els ta bin lant’é fo’i soño pa pusta boka atrobe, hasi su soño pasífiko un pesadia.
Un dia anochi den su desesperashon el a resa pidi Dios pa kita e desunion den su kas. “Ta kon Papa Dios por a pèrmití desunion drenta su kas, p’e kai sinta na su patarata grandesa sin ke lanta mas?”, el a puntra su mes amargamente.
E no a bisa Els nunka ku e tambe tabatin pensá di bai Ulanda. Awó ku e tabata biba na Kòrsou el a bin siña apresiá siertu kos di ulandes manera nan puntualidat i nan seriedat den trabou, pero ta kon e por bai Ulanda bèk? Ta ku ki kara e ku a glorifiká Kòrsou i ku a menospresiá Ulanda awó ta bolbe Ulanda? Ta baha e tin di baha kabes e bia akí manera watapana? Baha kabes pa bientu di destinu? Esei sí nunka. Ni maske shelu bini abou.
Anto ta kon e ta hasi ku trabou? Kon e por regla fo’i Kòrsou pa haña trabou na Ulanda, ku Ulanda mes ta yen di hende sin trabou? Esei e tabata mira komo e problema prinsipal. Na Kòrsou e no sa mes ta kua lugá na Ulanda mester di hende pa trabou. Te p’e korant ulandes yega Kòrsou, p’e lesa e ofertanan di trabou, p’e manda su karta Ulanda, ya kaba e término pa solisitá a kaduká. I ora ku e doño di trabou lesa, ku esun ku ta solisitá ta biba na Kòrsou, sigur e no ta invit’é pa un kombersashon.
Pa su mala suerte e tabatin un soño ku a molesti’é mashá. El a soña di un muhé ku djente tur pretu den un shimis shinishi, ku tabata persiguié ku un kuchú ulandes den un kaya skur. Ora el a bai skonde, e muhé a grit’é ku e por hole unda e ta. Ta su destinu tabata busk’é asina?
Hopi bia e ta kórda e dia den kuaresma ku e i Lucien a bai piska dradu. Laman a bai ku nan pero nan a rema te gana pia riba tera atrobe. Den e kaso di Els kuné amargamente el a bin ta ripará ku laman di destinu a alehánan foi otro, pero kontrali na e dia di kuaresma ku sí el a logra, kuantu ku el a rema nunka mas e no por a alkansá kurason di Els. Ya pa basta tempu kaba no tabatin baliamentu kachete ku kachete, i anochi nan tabata drumi lomba ku lomba.
E diskushon entre e i Els a kulminá dia Koko i Kai a drecha nan maleta pa nan bai Ulanda pa bai studia i el a ninga redondamente di bai huntu ku nan.”E fli ei no ta subi”, el a grita Els bispu di nan biaha, pero Els a pone pia abou ku e sí ta bai Ulanda ku e muchanan i el a hisa su bela bai.
El a rabia mashá pisá mes i ta Koko i Kai so el a hiba Hato, kòrdando ketu bai kiko a mes a pas’aden dia ku el a bai Ulanda bai studia.
E tabata asina rabiá ku Els ku e no a skirbié, ni sikiera ker a papia kuné na telefòn. Despues di nan divorsio el a skirbié e siguiente karta kòrtiku di despedida:
“Els,
Awó ku divorsio a kai i nos a bende nos kas na Emmastad, a yega e momentu pa mi skirbibu un karta kòrtiku di despedida.
Awe dia tres di ougùstùs 1995 ta bintiocho aña pasá ku mi a sali pa Ulanda i meskos ku tantu aña pasá awe ta e dia ku, kontra di mi boluntat, mi tin di despedí. Na aña 1967 ku pena den mi kurason mi mester a yama mi famía ayó, awe t’abo.
Aunke awó sí tur kos a kaba i nos a habri definitivamente foi di otro, mi tin di atmití ku te aínda mi ta sinti bo falta. Tin bia ora ku doló serami, mi ta bai Emmastad pa mi mira nos kas atrobe, i pensa riba nos rekuerdonan felis.
Mi ta gradisí Dios pa tur nos oranan di felisidat i mi ta maldishoná diabel pa tur nos pleitamentu. Pa kuantu ku mi ta i tabata stimabu, konsiderando tur e pleitamentunan ku nos tabatin, ta bon ku nos a bai fo’i otro. Esun ku bisa ku nos amor a hoga den pleitamentu mi tin di duna tur rason di mundu. Te asta nos amistat, ku tabata tei promé ku nos amor, pleitamentu a kibra na filingrana.
Lo mi purba kòrda nos tempu felis so, tempu ku nos amor tabata dunami ala.
Meskos ku Columbus ku riba e fecha’ki a sali fo’i Spaña pa deskubrí Merka,
bo tambe ta sali den un otro direkshon, un direkshon deskonosí.
Den e rumbo nobo ku bo bida e tuma, mi ta deseabo tur klase di éksito i felisidat.
Mi ta spera ku memoria di nos tempu felis lo kompañabu manera un palomba di kristal.
Brasa i sunchi nos yunan p’ami.
Fifi”.
Mirando bon ta tur kos a kuminsá bai atras na dado momentu.
Na trabou a bin mashá problema dia ku nan a nombra un shèf nobo. Fifi tabata haña ku ta e tabata bin na remarke pa bira shèf, pasobra ta e a hasi su trabou ehemplar, ta e a traha manera buriku di wela, yuda tur hende ku e por, sofoká su kurpa traha te anochi lat i asta den wikènt, na estilo di ulandes.
Na ofisina nan tabata bisa ku Fifi a makambisá: e tabata yega trabou puntualmente, e tabata hasi su trabou sin faboresé famía i konosí, i e tabata traha solamente na benefisio di su pais.
Ora ku nan no a nombr’é, el a keda desapuntá, el a kuminsá ta bula pipa pa trabou i a pèrdè tur gana di traha mes. Asina el a haña chèns, el a bul’ afó, baha ku “wachtgeld”, bai.
El a bai manera el a bini: meskos ku promé dia ku nan a lubidá ku lo e kuminsá traha e dia ei i e mes mester a bai buska su lèsenar i stul, ningun hende no a kòrda dun’é un despedida riba su último dia di trabou.
Un hende a bis’é ku ta brúa nan a hasi p’e i ku e tin di bai fura su kurpa. Otro di kuné, ku e tin di baña su kurpa ku awa di rosa i sensia su kas.
Pa keda den mésun terminologia, segun Fifi, ta hinter Kòrsou tabatin fuku.
Sigun Fifi bo por mira e detorioro di Kòrsou den tur kos. Asina fo’i basta dia Fifi ta kana kik ku e dos fèrinan pa hiba hende Punda i Otrobanda ora brùg ta habrí, no ta sirbi. Un dia el a kue fèri pa bai Punda, ata motor di fèri a paga ku nan meimei di haf i nan a drif bai laman ganchu. Hendenan rònt di dje a kuminsá yora, uno a saka rosario kai na rudia kuminsá resa i Fifi mes ker a bul’ afó landa bai tera. Pero ora un hende a grita ku el a mira tribon, el a lebumai, kuminsá yora su mama…
Por fin un toubot a bin tou nan, trese nan paden. Ta Dios a spar nan ku e tènker ku mester a drenta tabata leu aínda. Fifi no ke ni pensa ta kiko lo a pasa si e tènker i e fèri a dal, ta hopi hende mes lo a muri kruelmente. El a kòrda riba defuntu Estrea ku tabata stima su fèri i ku lo a bòltu den su graf si e tende e suseso akí.
Otro ehèmpel di deterioro, sigun Fifi, ta Isla. Antesnan ayá Fifi tabata orguyoso di mira kon e tankinan di Isla den dia ta lombra den solo manera un krans di yoya rònt di Schottegat, i anochi e refineria ta keda manera Manhattan ku tur e lusnan sendé. Awó Isla a bini ta preokup’é fo’i dia un gas venenoso a sali fo’i tripa di e refineria. Si sigui asina sigun Fifi Kòrsou por hañ’é den un desaster komparabel ku esun di Bhopal na India, den kual suseso kuater mil persona a pèrdè nan bida.
Pa kaba koroná obra, ata chòlernan a reis manera zumbi riba Fifi. Ta blo ta kana pidi limosna, sin ningun orguyo, pia abou, katibu di nan droga. Defuntu Estrea lo a dalnan ku su parasòl pone nan kabes na waterpas, siñanan ta kiko ke men respetá bo kurpa i otro hende.
Semper ku e tabata mira e chòlernan, e tabata puntra su mes ku ta esakinan ta e produktonan di un hubentut ku a lanta sin amor, manera Els a bis’é hopi aña pasá.
Chòlernan pia abou manera yu sin mama; ku bòshi di kabei, manera mondi será. Si defuntu Stanley lo a hañanan pa pela, ta tumba lo el a toka riba nan kabes, rosa e mondi, basha e bòshi di kabei abou.
Anto e sneiru di Fifi su hubentut, ku tabata na traha den Madurostraat i ku tabata un òmber masha na su puntu, lo a bòltu den su graf si e tende ku ladron den supermerkado ta usa karson ku pia anchu pa skonde kosnan hòrta den nan. E sneiru tabata kose karson ku pia anchu pasobra asina e karson ta mas fresku!
Awó ku Fifi tin mas tempu liber, e ta kore rònt ku mas frekuensha i el a bini ta observá ku mondi a bin kaba. Un dia el a bai kunuku bieu di su tanta kaminda ántesnan ayá e tabata pasa fakansi. El a mira kon nan a traha kas kaminda ántes tabatin dam i hòfi. Hendenan a kont’é ku ora áwaseru kai pisá, ta mashá problema tin ku awa ku ta yena kas. Antó e ta pensa ku ta manera ku e ta tende defuntu Moi bisa: “Drechi pa boso. Mira kiko boso a hasi ku mi kunuku”…
A duel Fifi di mira ku asta e baranka di kas na Emmastad a bin deteriorá. Despues ku Fifinan a bende e kas, e doño nobo a haña bon di kap e pal’i mahòk grandi, ku den kurá tabata wanta sol’i mèrdia, pa einan e laga traha un pisina. Awó solo di mèrdia tabata reflehá den awa di pul, hasi e kas un fòrnu. Sigun Fifi e kas, ku tabata trahá pa sobrebibí un orkan, n’ tabata por a resistí barbaridat di tempu modèrnu.
Di repente Fifi a realisá ku ta hopi ratu kaba e so ta sinta pensa su kosnan, kibra kabes, sin papia ku Chichi. Solo tabata bahando kaba.
El a hisa kara, mira Chichi ku un kara tristu i Chichi di kuné:
“Di kon bo ta tristu asina? Ta ki faltabo?”
“E balansa i armonia, ku mi regreso na mi pais natal, a bai perdí. Ta manera ku awó mi bida no tin meta mas. Dia ku mi tabata studia, mi soño dorá tabata pa bira ingeniero. Ora ku mi a bin bèk Kòrsou, mi ker a kontribuí na desaroyo di mi lugá. Dia ku Koko i Kai tabata chikí, mi ambishon tabata pa duna mi yunan un bon edukashon. Awó ku e muchanan a bai Ulanda bai studia i ami ta sinta ku man krusa na kas ku “wachtgeld”, ta manera mi bida no tin meta mas, no tin rumbo. Mi a keda manera apòstel sin Kristu, manera apòstel den kuaresma…”.
“Mi ta komprondé ku bo ta pasando un tempu difísil, pero esei no ke men ku bo bida a kaba. Morto ta definitivo. Morto ta último palabra, despues di esei ta shelu òf fièrnu. Despues di esei bo no por kambia nada mas den bo bida, ta un kapítulo será. Ta públiko lo opiná si bo bida tabata un “best seller” òf un “flop”. Si ta e último ta e kaso, ningun hende lo no kòrda riba bo. Ta vruminga so lo bini pa kome bo kadaver, ningun hende lo no pone flor na bo graf. Bai santana i lo bo sa ken a biba bon”.
“Tin bia mi ta sinti ku nan a derami na bida. Ningun hende ménos abo, Mama, i Jorge, ta bishitámi”.
“Ata bo yunan ta skirbibu”.
“Nan tambe lo lubidámi ora ku nan keda Ulanda, kasa ku ulandes, lanta nan mes famía”.
“Fifi, no papia ko’i kèns. Stòp! Bo yu ta keda bo yu. No ta mundu a derabu na bida, ta bo mes a dera bo kurpa manera kangreu den e kas akí. Ta skonde, ta skonde pa mundu, meskos ku bo gran amigu Lucien. Ban mira, biba bo fe. Stòp di bira bira. Ta asina Tula i Karpata a pèrdè nan rebelion i na final nan bida. Nan a keda bira muchu.
Purba mira morto di un otro manera. Morto ta siña nos pa no pega nos kurason na kosnan di mundu. “Memento mori”, sùrnan a siñami na skol, kòrda ku un dia nos tur tin di muri. Santana no ta lugá pa bai skirbi poesia manera bo amigu Lucien ta pretendé, pero sí e ta siñabu relativá tur kos na mundu, tambe bo tristesa.
Ora bo muri ta pasado so tin, no tin futuru. Tanten ku bo tin bida, tin speransa di un mió bida. Kòrda ku desgrasia no sa traha wer manera áwaseru. Dia ku a yega bo dia, ta bai bo ta bai. Pero promé ku esei biba bo bida, biba bo speransa.
Di nos dos t’abo tin e mió kabes i nèt abo no ta sali fo’i kas. Hasi uso di e don ku Papa Dios a dunabu. Ta menospresiá bo ke menospresiá loke Papa Dios a dunabu? Hopi hende lo a laga hasi un misa di tres pader, pa gradisí Dios, si nan tabatin un bon kabes manera abo tin”.
“Mi tin bon kabes, pero mi alma ta skur”.
“Mi sa ku ta duelbu lokual a pasa entre abo i Els. Si bo stim’é di bèrdat lo bo bin komprond’é i despues pordon’é. Kòrda ku tanten tin bida tin speransa, ku bo por bira felis atrobe. Papa Dios ta primi, pero e no ta mata.
Siña hari un tiki mas. Bo mes sa kon importante ta di sa hari. Kòrda bon ku indjannan no por a sobrebibí sklabitut pasobra nan no tabata sa di hari. Si bo no sa hari, bo ta seka, muri”.
Despues di e palabranan di Chichi, Fifi a sinti manera ku a lanta un bient’i kuaresma fuerte, ku a kuminsá bari e nubianan skur den su alma i ku solo a seka e lágrimanan, kura e doló.
Chichi a pousa un ratu i a kontinuá:
“Ku tur studia ku bo a studia, bo mester sa ku no ta semper un krísis ta malu. Tin bia e ta mustra nos riba siertu balor ku nos a lubidá, siertu kos ku nos a pèrdè na kaminda i ku nos mester bolbe haña, pa nos sigui dilanti… No keda pará manera kadushi, laga solo di destinu batibu dia aden dia afó. No ta Norkan bo ta, ku dia i anochi tin di wanta sla di olanan. Biba bo fe.
Despues di kuaresma, tin Pasku di Resurekshon. Fifi, lanta bo kabes, hisa bo kara, stòp di kana kabes abou. Kita e kara di kuaresma ei, pone kara di Pasku”.
E palabranan di Chichi a hasi impreshon riba dje. El a haña ku Chichi tin rason. Na lugá di sinta lombra wowo i pensa riba pasado, mió e enfrentá futuru, winshil ta mas grandi ku spil pa mira atras.
E tabata mira dos senario pa su futuru: e por bai Ulanda òf e por keda Kòrsou. Den e último kaso e por lanta su mes ofisina, òf e por afiliá na ofisina di ingeniero di Jorge. Papiando ku Chichi porfin el a kuminsá mira un kaminda pa kana. Ta manera ku el a yega kosta despues ku el a drif bai ku strom i el a gatia bin kosta, ta manera ku el a vense e serunan meskos ku “Iberia Express” den Pirineo.
A yega ora, despues di tantu troka pia, pa tuma desishon. Un di e desishonnan tabata konserní Mira.
Siman pasá el a topa Mira den un supermerkado pa promé bia, fo’i dia ku nan a balia na bispu di su salida pa Ulanda. Aunke ta mas ku bintisinku aña pasá, Fifi a rekonosé Mira imediatamente pa su kombinashon di paña i su estilo. Su kurason a kuminsá bati den su garganta. Esei no ta kita ku el a kumindá Mira kordialmente, pero reservá. Mira sí a kumind’é ku mashá kariño i a puntr’é pa su number di telefòn. Pa su sorpresa, su manisé mes Mira a yam’é pa nan bai un fiesta di kòmbèk ku melodia 57. El a keda enkantá ku e bia akí ta Mira a tuma e inisiativa i a buska kontakto kuné. E aktitut desididu di Mira a bolbe impreshon’é, meskos ku hopi aña pasá na nan promé enkuentro. Podisé awor si nan plannan por kuadra. Asina Mira a bin kambia di pasado pèrdí, den un promesa pa futuru.
El a haña soño. Ora e tabata bai soño, e último palabranan ku el a tende Chichi bisa, tabata: “Despues di kuaresma tin Pasku. No keda mira patras, papia hinter dia di ántes. Bira bo kara, enfrentá futuru. Si pasado pone doudou, dun’é sapatu i ranka sali bela yen. Barku mará no sa gana flete. No preokupábu ku mundu, ku Papa Dios mes a dal mundu un skòp, bai laga mundu pa su kuenta. Ku tur mi amor di ruman, mi ta rogabu, biba bo fe…”
El a pega un soño basta apokalíptiko: bòshi di warawara a nubla shelu, tur sapatu tabata bok’ abou, tur kashi tabata hanchu habrí, tur hende tabata hunga ku nan sombra, tur stul tabata drei den kas, tur parasòl tabata habrí den kas, tur pos a bira salu, n’ tabatin awa mas pa bebe, un saserdote Maya tabata grita tur hende pa bai laga e isla, karpachi a reis riba Lucien na santana, Cooper tabata morde tur hende ku su boka tur na skuma, fèri a dal den haf, kadavernan tur hinchá tabata drif den awa hole stinki i di ripiente Isla a eksplotá plama tur su gas venenoso, choka tur hende, anto e pitu di Isla a keda sklama su doló…
Telefòn a lanta Fifi. El a ripará ku Chichi no tabata tei mas. Tabata su mama tur na yoramentu na telefòn. Si su mama ku ta simbolo di estabilidat tabata yora, ta kiko por a pasa antó? Su kurason a sera.
“Fifi, Chichi a bai seka Tata…fo’i basta ora mi ta purba yamabu…Chichi a muri awe mèrdia sink’or di un atake di kurason”.
El a keda manera marka a dal e. E no por a kere. Ta kon Chichi por ta morto, si ta awor ei mes, promé ku el a pega soño, e tabata papia ku Chichi?
Di repente a pasa den Fifi su kabes ku Chichi a yega seka dje na bishita sink’or. Kon por ta ku Chichi a muri sink’or awe tardi, si awe na e ora ei e tabata na bishita seka dje? Ta ku spiritu di Chichi el a sinta papia antó fo’i sink’or? Ta asina su ruman stimá a bin yam’é ayó? Fifi su wowo a yena ku awa.
Antó e soño di ayera nochi ku e tabatin di Chichi rondoná ku flor, tabata bèrdat anto!
Tabata Bièrnèsantu sink’or djatardi i Fifi a haña bishita di su ruman Chichi.
Walter Palm: “Un atardi di kuaresma” (un novela kòrtiku)
P’e palomba di kristal
PROLOGO: FIFI A HAÑA BISHITA DI CHICHI
Tabata Bièrnèsantu sink’or djatardi.
Den su balkon, sintá den su stul di zoya, Fifi tabata gosa di e panorama mahestuoso dilanti di su kas. Fo’i su manshon e por a mira laman, gran parti di Bándariba i asta te leu ayá Isla. Di repente a pasa den su kabes kon den siman un hende a bis’e: “Fifi ku bo nèchi tipo, inteligensia i elegansia, ta kiko mas bo ke?”
“Armonia i balansa” el a kontestá.
E tabata sinti mashá falta di su dos yunan Koko i Kai ku ta studia na Ulanda. Tambe su kabes a pasa riba difuntu Estrea ku tabata strika paña na su kas tempu ku e tabata mucha. Estrea: grandi manera un kas, pia manera lancha, man manera bakoba. E tabata pret’i wowo di Estrea. El a kuminsa pensa leu i su pensamentu a bai bèk tempu di su mes hubentut. E tabata pensa asina leu ku e no a ripará ku su ruman Chichi a bini na bishita. Ora ku el a hisa kara mira ku su ruman t’ei, el a spanta.
“E, Fifi, bo ta sosegá bo kurpa. B’a keda manera Pasku mainta ku bo sapatu Bally! Kos ta bon”.
“Ai, mi n’ por keha. Ta na rou pa ken bo ta, ku bo shimis blanku ku streki pretu?”
“Bo no sa antó ku un subrina di Estrea a muri? Bo n’ po’ laga di kòrda Tela”.
“Ku e bukèt di yu di Estrea, Dios sa, Chichi, ku mi ta kòrda tur binti yu. Pober Estrea. El a siñami hopi kos. Te ainda mi ta tendele bisa: “no drei stul den kas, no buta sapatu bok’abou, no laga kashi para habrí, no hunga ku sombra òf habri parasòl den kas!””
Nan tur dos a grita hari. Estrea tabatin mashá miedu di tur kos ku ta yama morto.
“Estrea su kuentanan di Nanzi tabata kampeon. Bo ta kòrda kon e ta konta nan miéntras ku e ta huma sigaria, kandela paden? Anto e mes tabata figurá den e kuentanan: semper e ta purba kombensé Kompa Nanzi p’e drecha su bida i buska trabou drechi, òf e ta kaska su ròk pa su kosnan di sinbèrgwensa”.
“Estrea tabatin un orguyo di kita sombré. Sin ril e ta kontabu ku un ruman muhé di su wela a mata su yu, pasobra e tabata preferá su yu morto i no un yu katibu”.
“Ta asina Estrea ta. Bo ta kòrda dia ku el a bai paga resib’i lus, anto e tabata falta un ria?”
Fifi a kuminsá hari kaba, e sa e kuenta fo’i kabes.
“Estrea ta blo ta tofer den su tas sin por bini kla ku e ria mientras ku e fila tra’i dje ora pa ora tabata bira mas largu. Ora e hòmber ku tabata pará su tras a ofres’é pa paga e ria, n’ ta poko el a rabia ku e hòmber pa su falta di pasenshi i rèspèt”.
“Tin bia Estrea tabatin idea mashá straño mes. Ora avion pasa riba nos kas, tur hende mester keda ketu, pasobra, segun e, e avion ta skucha kiko ta papia den kas. Ku outo e tabatin ménos lei aínda. Outo e tabata yama ka’i morto, komo outo tin kuater wil meskos ku e kuater wil ku nan ta pone bou di ka’i morto ora di bai santana”.
Fifi tabata gosa ku su ruman Chichi ta na bishita. E tabata pon’é hari. Estrea semper tabata bisa ku tur kos ku Fifi tin na inteligensia, Chichi tin na sabiduria di bida, kosnan ku bo no por lesa den buki.
Ademas, ayera nochi Fifi a soña ku Chichi tur rondoná ku flor i, komo esei ke men morto, el a keda tur na laira. Esta malora! Fifi a keda aliviá di mira Chichi bon bon di salú.
“Fifi, bo a lubidá e mió parti. Estrea tabata ninga redondamente di pasa riba brùg. Semper e ta warda brùg habri pa krusa awa ku fèri, pasobra “e brùg ei ta poko mucha hóben a pon’é riba awa. Dios sa, ku ora mi ta meimei e n’ ta kibra, hundi, bai ku mi te na fondo di laman. Mi n’ tabata piská”.
Chichi i Fifi a bolbe grita hari. E tabata gusta sinta papia ku Chichi di ántes, Despues di e soño di ayera nochi, Fifi a keda èkstra kontentu di mira su ruman stimá.